نرمش مردمانه

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی، با عنوان نرمش مردمانه

🔹️۱ اردیبهشت ۱۴۰۴

🔻دارون عجم اوغلو و جیمز رابینسون در کتاب “راه باریک آزادی” واقعیتی مهم را نشان دادند: آزادی و پیشرفت همه جانبه در هر جامعه زمانی ممکن و محقق می شود که هم دولت قوی باشد هم ملت. بر این اساس، حداقل در حوزه فرهنگ و شیوه‌ زندگی مردم در سال های اخیر مردم ایران قوی تر شده و توان تحمیل خواسته های فرهنگی شان بر حکومت آشکارا فزونی یافته است. حکومت تن به نرمش مردمانه داده است.

🔻از سال های ۱۳۹۰ بتدریج در نتیجه گسترش رسانه ها و شبکه های اجتماعی، حوزه عمومی و مدنی قدرتمندی در ایران شکل گرفته است. این حوزه تا حدودی بر عملکرد حکومت نظارت می کند و آن را به چالش می کشد. مردم در حال عقب تر راندن حکومت از حوزه خصوصی و بسط ارزش های عرفی شان هستند.

🔻ما اگرچه احزاب و نهادهای مدنی قدرتمند و آزاد نداریم، اما همین دریچه ای که رسانه ها و شبکه های اجتماعی برای مردم باز کرده اند شکل اثرگذاری از چانه زنی حکومت و مردم را خلق کرده است.

🔻برآیند این چانه زنی عقب نشینی حکومت از مواضع سفت و سخت ایدیولوژیکش بوده و هست و آن را آشکارا می بینیم. مصادیقش را می شناسید. تن دادن حکومت به دولت پزشکیان و مذاکره با آمریکا بارزترین جنبه های سیاسی آن است. اما برای من جنبه ها و جلوه های فرهنگی اش اهمیت بیشتری دارد.

🔻نه تنها دو دهه پیش بلکه پنج سال پیش هم احتمال نمی دادیم زنان بتوانند حق آزادی پوشش را بدست آورند. اما امروز خیابان ها گواهی می دهند حکومت به هر حال نرمش مردمانه کرده و تیغ را از سر زنان برداشته است.

🔻دو دهه پیش فضای نمادین شهرها انباشته از نمادها و نشانه های حکومت بود و جایی و فضایی برای بازنمایی نمادهای غیرحکومتی نبود. در و دیوارها انباشته از تصاویر شهدا، نظامیان و قهرمانان حکومتی بود. اما حالا تصاویر شخصیت ها، نویسندگان، هنرمندان و قهرمانان مردمی هم بر در و دیوارها نصب شده اند. در شهرها و نامگذاری خیابان ها و رویدادهای هنری و فرهنگی می بینیم تنگنای فرهنگی که تبلیغات حکومتی و سازوکارهای امنیتی ساخته و پرداخته بود با “نرمش مردمانه” کمی و آشکارا کاسته شده است.

🔻نرمش مردمانه را حتی در صدا و سیما هم می بینیم. هر چند هنوز صدا و سیما کهکشان ها با بازنمایی واقعیت فرهنگی جامعه فاصله دارد اما این صدا و سیما دیگر همان صدا و سیمای دهه ی هفتاد و هشتاد و حتی نود نیست. کافی است به میزگردهای انتقادی شان یا موسیقی ها و سریال هایشان نگاه کنید.

🔻گسترش آزادی بیان را هم هر چند ناچیز می شود در فهرست “نرمش مردمانه” حکومت دید. امروزه می بینیم امثال مهرآیین، حاتم قادری و مهدی نصیری ها را که با وضوح کامل بنیان های حکومت را در حوزه عمومی به چالش می کشند و دهان شان هم حداقل هنوز دوخته نشده است.

🔻نوروز امسال هم جلوه ای دیگر از عقب نشینی آشکار حکومت از موضع امت گرا و ایران گریزش بود. مردم فروردین را “ماه مبارک نوروز” کردند و گسترده ترین جشن نوروزی در دهه های  اخیر را شاهد بودیم.

🔻نمونه های دیگر هم هست و شما می دانید. هر چند برای “مردمی شدن فرهنگ” و شکل گیری سامان دموکراتیک اینها نه تنها کافی نیست، بلکه ناچیزند. اما اینها حکایت از “نرمش مردمانه” حکومت می کند.

🔻قدرت چانه زنی مردم با حاکمیت رو به افزایش است. حکومت خواسته یا ناخواسته، عامدانه و سنجیده یا از روی سستی و ناتوانی، به هر حال نرمش مردمانه ای را نمایش گذاشته است و از مواضع ایدیولوژیکش در حال عقب نشینی است.

🔻صدای گروه های تندرو داخل حاکمیت کم کم در حال کاهش است، و صدای مردم بیشتر از گذشته بلند شده و شنیده می شود. برای رسیدن به پایداری و بهبود کشور نیازمند نرمش مردمانه ای ژرف تر و گسترده تر هستیم. تنگناهای فرهنگی برای پذیرش تفاوت ها و سبک های زندگی و سلیقه های متنوع مردم و گروه ها باید برداشته شود.

🔻راه باریک آزادی در ایران نیز در گرو گسترش و تقویت قدرت چانه زنی مردم و تن دادن حکومت به نرمش های مردمانه است. قدردان همه آنهایی باشیم که بی امان و خلاقانه و جسورانه و آگاهانه و فعالانه در خیابان ها، حوزه عمومی و حتی در درون حاکمیت برای بسط عقلانیت، گسترش آزادی ها، و بهبود جامعه تلاش می کنند.