سلیمانیه شاعر

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی؛ با عنوان سلیمانیه شاعر

🔻۲۲ مهر ۱۴۰۲

✅ چهارشنبه نوزدهم مهر به دعوت دکتر حکمت محمد کریم معروف به ملا بختیار برای شرکت و سخنرانی در بیست و ششمین جشنواره بین المللی گلاویژ به سلیمانیه عراق آمدم. ملا بختیار دبیر علمی و بنیانگذار همایش است. همکارم دکتر مختار نوری نیز همراهم هست.

🔻ساعت یک ربع به سه عصر با هواپیمایی ماهان تهران را ترک کردیم و ساعتی بعد در فرودگاه سلیمانیه نشستیم. اولین دیدارم از این شهر است و شوق زیادی برای دیدار و آشنایی با آن را داشتم.

🔻فرودگاه سلیمانیه کوچک است، در حد فرودگاه کرمانشاه و سنندج. اولین نشانه ای که به چشمم آمد تابلو تصویر جلال طالبانی بود که نوشته بود “سه روک مام جلال” ( رهبر عزیز ما جلال). جلال بنیانگذار حکومت مستقل اقلیم کردستان است که در سال ۱۹۹۲ از دولت عراق جدا و خودمختار شد. اما عکس و نشانی از نیچروان بارزانی رییس جمهور کنونی اقلیم کردستان نه در فرودگاه دیدم و نه در هیچ جای سلیمانیه. بعد متوجه شدم اتحادیه میهنی کردستان در سلیمانیه اقتدار دارد و نه حزب دموکرات، و نیچروان هم متعلق به حزب دموکرات است.

🔻 سلیمانیه پایتخت فرهنگی اقلیم کردستان است و در ۱۳۹۷ یونسکو  آن را بعنوان “شهر خلاق ادبیات” ثبت کرد. شاعران بزرگ کرد مانند نالی، محوی، شیرکو بی کس و رمان نویس بلند آوازه کرد بختیار علی از اهالی سلیمانیه اند. سلیمانیه شیراز اقلیم کردستان است.  در خیابان مولوی، مجسمه شاعران کرد در گوشه و کنار شهر نصب شده است. این تنها نشان تاریخی در فضای شهری است که دیدم.

✅ پیشرو حسینی، کارگردان تئاتر به فرودگاه به استقبال ما آمد و ما را به هتل رامادا برد. نکاتی که گفتم هم از صحبت های او بود.

🔻پیشرو برای ما توضیح داد که جشنواره گلاویژ بزرگ ترین و قدیمی ترین جشنواره ادبی عراق است و هر سال چند هنرمند و اندیشمند ایرانی هم به آن دعوت می شوند و مشارکت می کنند. امسال قرعه فال به نام من افتاده است.

🔻هتل پنج ستاره “رامادا” در خیابان معروف به “بازار مولوی” قرار دارد. این خیابان بازار روبازی است که در مرکز سلیمانیه قرار دارد. البته مراد از مولوی هم مولانا جلالدین بلخی نیست، بل از ادبای کرد است.

🔻هنگام ورود به هتل دیداری با دکتر ملا بختیار داشتیم. او دبیر علمی جشنواره و از سیاستمداران قدیمی اتحادیه میهنی کردستان و نویسنده پر کاری است که نزدیک به سی تالیف دارد. ملابختیار عربی و فارسی هم صحبت می کرد. ملا بختیار ایران را خوب می شناخت و از شخصیت های محبوب کردهاست.

✅ عصر همراه نوری به بازار مولوی رفتیم. مولوی چهار کیلومتری هست. شباهتی با بازارهای سرپوشیده سنتی ایران ندارد، جز غلغله جمعیت.

🔻سیمای شهری سلیمانیه رد و نشان بارز و چشمگیر تاریخی ندارد. اتومبیل های لوکس کره ای، ژاپنی، آمریکایی و اروپایی بیش از هر چیزی برای تازه وارد ایرانی در آن به چشم می آید. و البته مشروب فروشی ها و زنان با پوشش آزاد هم برای ایرانی ها قابل توجه هستند.

🔻اگرچه سلیمانیه پایتخت فرهنگی کردستان است، اما به ندرت زن و مردی با لباس کردی دیدم. نوری و دوستان گفتند لباس کردی در سلیمانیه مثل کیمونو برای ژاپنی هاست، ارزش نمادین دارد و فقط در مراسم و تشریفات عروسی و رسمی استفاده می شود. عمدتا هم زنان آن را می پوشند.

🔻بازار را قدم زنان و کنجکاوانه و با نگاه خیره توریستی تا انتها رفتیم. ساختمان های شهر بوی تازگی می دهند و از هویت های شرقی و کردی و عربی و ایرانی در طراحی و معماری شهر چیزی دیده نمی شود. اغلب برج ها، هتل ها و مراکز خرید در دهه های اخیر و بعد از استقلال اقلیم کردستان ساخته شده اند.

🔻در انتهای بازار مولوی ساختمان تاریخی ساخته ۱۹۲۰ را دیدیم که اکنون موزه شده است. بسته بود و تابلو معرفی آن نیز به زبان کردی بود. کمی آن طرف تر نیز میدان تاریخی “بر دره کی سرا”  (دروازه سرا)  قرار دارد که در ۱۹۲۰ بعد از خروج عثمانی ها، دارالحکومه “شیخ محمود برزنجی” بود. محمود در ۱۹۲۲ دو سال حکومت مستقل اقلیم کردستان را تاسیس کرد. مجسمه شیخ هم در مجموعه تاریخی آن نصب است.  همچنین مجسمه زنی در مرکز میدان است که هیچ راهنما و توضیحی هم نداشت، حتی به زبان کردی. اما نماد مادر و آزادی زنان است.

🔻 در مجموع شهر سلیمانیه فضای شهری تاریخی ندارد، و اندک فضاهای موجود هم با کم ترین کیفیت طراحی و ساخته شده اند.
شگفت این که به رغم جوان بودن دولت اقلیم کردستان و نیاز مبرم آنها به تقویت حس هویت تاریخی، در فضای شهری آن چنین چیزی ندیدم.

🔻در اقلیم کردستان کردی و عربی زبان های رسمی اند، اما در فضای شهر هیچ نام و نشانی از عربی نمی بینیم. کسی هم با لباس عربی ندیدم. از دوستان علت را پرسیدم گفتند کردها چنان زخم خورده صدام اند که تا ابد نمی خواهند نام و نشان عرب را بخاطر آورند.

✅ جمعه سخنرانی ام با عنوان مدرنیته مشترک: میراث جهانی خاورمیانه را ارایه کردم. خلاصه حرفم این بود که جوامع و کشورهای مسلمان را رسانه ها و برخی نظریه پردازان اجتماعی جوامع سنتی و بنیادگرای دینی معرفی کرده و می کنند، اما این تصویر صرفا سویه سیاسی این جوامع است. اگر زندگی روزمره مردم این جوامع را ببینیم شکلی از تحولات مدرن را در همه جوامع با درجات متفاوت می بینیم.

🔻در اکثریت این جوامع میزان سوادآموزی بالای پنجاه درصد است، امید به زندگی آنها بالای هفتاد سال است، نرخ شهرنشینی بالا، سبک زندگی جهان وطنانه ، مصرف گرایی و فرایندهای جهانی شدن و رسانه ای شدن شدید دارند. این تحولات تجربه زیسته روزمره و ارزش های فرهنگی شان را تغییر داده است. اینها میان همه آنها کم و بیش مشترک است. اگرچه تفاوت هایی در تجربه مدرن آنها وجود دارد اما در مجموع مدرنیته وجه مشترک و شباهت میان این جوامع است.

🔻این چکیده سخنرانی ام هست و اصل آن را در کانال تلگرامی ام منتشر می کنم. بعد از نشست اسماعیل عبدالرحمان دانش آموخته مطالعات فرهنگی دانشگاه تهران پیشم آمد. هیات علمی دانشگاه سلیمانیه و کرد اهل سلیمانیه است. دعوت کرد برویم شهر را ببینیم.

✅ عبدالرحمان روزنامه نگار و جامعه شناس فرهنگی است و درباره سلیمانیه پژوهش کرده است.
گفت هر یک از شهرهای اقلیم کردستان متاثر از فرهنگ کشور خاصی است. اربیل به ترکیه، کرکوک به عراق و سلیمانیه به ایران شبیه تر و نزدیک تر است. در سلیمانیه هم سبک زندگی و روحیات مردم و شهرسازی آن خواسته یا ناخواسته به ایرانی ها نزدیک تر است.

🔻رفت و آمد میان سلیمانیه و ایران از ۱۹۹۲ یعنی بعد استقلال اقلیم کردستان هر سال افزایش یافته است. سنندج و سلیمانیه خواهرخوانده اند و هنرمندان و ادبا و دانشگاهیان کردستان ایران در اقلیم کردستان و سلیمانیه جایگاه و منزلت بلندی دارند.

🔻عبدالرحمان گفت ایرانی ها نزد مردم اینجا عزت و احترام فوق العاده ای دارند. کردهای زیادی در دانشگاه های ایران تحصیل کرده اند و به آن افتخار می کنند. گفت علوم انسانی و اجتماعی ایران بسیار بالاتر از دانشگاه های عربی است.

🔻عبدالرحمان گفت بین دولت عراق و اقلیم کردستان تنش های زیادی هست. همین تنش ها اخیرا موجب بحران اقتصادی اقلیم کردستان شده است طوری که دولت اقلیم سه ماه است به کارکنانش نتوانسته حقوق بدهد.

🔻 عبدالرحمان درباره وضعیت علوم انسانی و اجتماعی در دانشگاه های سلیمانیه گفت منابع علمی ما عمدتا عربی و فارسی است. اما سطح منابع ایرانی بسیار غنی تر، به روزتر و پیشرفته تر از منابع عربی است.

✅ با عبدالرحمان به سلیمانیه گردی رفتیم. حدسم درست بود. خیابان و بازار مولوی، خیابان اصلی و فضای زنده سلیمانیه است. زیست شبانه این خیابان شگفت انگیز است. از پنج عصر تا دو و سه نیمه شب نیمه جنوبی این خیابان کاملا فعال و مملو از جوانان و مردم خوشگذران است. کافی شاپ ها، مراکز خرید و غذاخوری ها، مشروب فروشی ها و دست فروش فعال اند.

🔻نکته ای که در سلیمانیه آشکارا به چشم می آید سیطره مردانه بر فضای شهری است. با وجود آزادی زنان در پوشش و رفت و آمد در شهر، اما از هر ده عابر، دو نفر زن هستند. عبدالرحمان گفت سنت های فرهنگی کرد اجازه نمی دهد زنان به اندازه مردان در شهر حاضر شوند. این مقدار هم که می بینیم در ده سال اخیر اتفاق افتاده است.

🔻با عبدالرحمان به “پارک آزادی” رفتیم. شرق سلیمانه است.  این پارک محل گذشت و گذار و تفریح خانواده هاست. در زمان صدام اینجا پادگان و زندان بوده و صدام تعداد زیادی از کردها را در این مکان نابود کرده است.صدام هزاران هزار کرد را کشت. در قتل و عام مشهور “انفال”، ۱۸۲ هزار کرد را زنده به گور کرد.  فاجعه انفال از هلوکاست هم وحشتناک تر بود اما کردهای مظلوم نتوانستند ابعاد این فاجعه را مثل هلوکاست جهانی کنند. عبدلرحمان گفت کردها خاطره شیمیایی و قتل عام حلبچه و انفال هنوز در جلو چشم شان است.

🔻با عبدالرحمان به مرکز خرید سیتی استار رفتیم. برج چند طبقه ای است با فروشگاه هایی به سبک غربی به ویژه بریتانیایی با کالاهای عمدتا اروپایی و مشتریان ثروتمند.

🔻عبدلرحمان مرا به مناطق اعیان نشین و لوکس سلیمانیه برد. گفت ثروتمندان سلیمانیه سه گروه اند: سیاستمداران، بازرگانان و پزشکان. عبدلرحمان از فساد گسترده مالی سیاستمداران برایم صحبت کرد. گفت آسمان خاورمیانه حداقل از نظر فساد سیاستمدارانش یک رنگ است.