رهیافت معرفتی مسئولیت اجتماعی چیست؟ 

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی، با عنوان رهیافت معرفتی مسئولیت اجتماعی چیست؟ 

🔹۱۰ مهر ۱۴۰۲

✅ دانشگاهیانی که «آگاهانه»و «عامدانه»، مسئولیتی را می پذیرند و خود را در «رنج های جامعه» سهیم و شریک می کنند، برای استفاده  از  تخصص شان در ایفای مسئولیت اجتماعی، نیازمند به کارگیری «رهیافت فرارشته‌ای» اند.
 
🔻«فرارشته‌ای»، مفهوم مهمی است که در دهه های اخیر توسط اندیشمندانی مانند «ادگار مورن» مطرح شده است. از دیدگاه مورن، «فرا رشته ای» مهم تر یا متفاوت از مفهوم «میان رشته‌ای» است.

🔻در رهیافت میان رشته ای مفاهیم، روش ها، نظریه ها و دیدگاه های رشته های گوناگون را با هم به گونه ای تلفیق می‌کنیم که برای صورت بندی کردن مسئله ای جدید بتوانیم رهیافت نوآورانه و تازه‌ای خلق کنیم. در میان رشته ای همچنان «موضوعات» و «مسئله‌ها»، در «خود رشته» یا «بافت‌رشته ای» تحقق پیدا می کنند.

🔻اما در رهیافت فرا رشته ای،  مسئله ها لزوما از «درون رشته ها» بیرون نمی آیند بلکه از «درون جامعه» سرچشمه می گیرند. از این رو، «فرا رشته‌ای»، زمانی برای انسان دانشگاهی اهمیت دارد که محقق قصد دارد خودش را درباره مشکل و مسئله انسان ها، گروه ها و جوامع پاسخگو بداند.

🔻در نگاه «فرا رشته ای»، ما از ابزارها و روش ها و رهیافت های میان رشته ای استفاده می کنیم، اما مسئله کانونی ما از درون «اقتصاد»، «سیاست»، «فرهنگ» و «جامعه» گرفته می شود.

✅ به همین دلیل وقتی که از «مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان» صحبت می کنیم، انسان دانشگاهی نیازمند رهیافت فرا رشته ای است. معنای فرا رشته ای این نیست که ما «رشته خودمان» را می کنیم. کسی می تواند در فضای فرا رشته ای نقش موثری ایفا کند که حداقل در یک رشته صلاحیت و شایستگی و تخصص کافی دارد. اما در عین حال از رشته های دیگر متناسب با موضوع یا مسئله ای که درگیرش است استفاده کافی می برد.

🔻به تعبیر آلن رپكو در کتابش “پژوهش  میان رشته ای: نظریه و فرایند»، محقق «میان رشته ای» و «فرا رشته ای» نیاز دارد که “در حد کفایت” از رشته های دیگر برای «صورت بندی کردن مسئله» و «رسیدن به راه حل های عملی» برای حل مسائل استفاده کند.

🔻مفهوم «حد کفایت» بسیار اهمیت دارد. معنایش این است که محقق لازم نیست در تمام رشته های دیگر متخصص باشد، فقط کافیست در رشته خودش متخصص باشد، اما از آن جایی که قصد کمک به جامعه را دارد، لازم است  تا رشته های مرتبط با مسئله اش را به حد کفایت بشناسد.

✅ از اینرو، ایده «مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان» در چهارچوب «گفتمان فرا رشته ای» معنا دارد.

🔻به همین دلیل است که اگر فقط از منظر رشته ای به ایده مسئولیت اجتماعی نگاه کنیم، نمی توانیم به پاسخ قانع کننده ای در این زمینه برسیم.