در ستایش فرهیختگی

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی، با عنوان در ستایش فرهیختگی

🔻۲۳ شهریور ۱۴۰۲

✅ لحظه سختی از تاریخ مان را پشت سر می گذاریم. آیندگان درباره این لحظه بسیارها خواهند گفت و نوشت. “ایده مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان” را با این چشم ببینیم که کجای تاریخ ایستاده ایم و چه تلقی از خود و جایگاه مان داریم.

🔻ساده بگویم. “ایده مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان” هسته اخلاقی دانشگاهیان است. فارغ از هر رشته ای که باشیم ما دانشگاهیان، به اندازه فرهیختگی مان دانشگاهی و انسان آکادمیک هستیم. فرهیختگی، صفت گمشده در زبان دانشگاهی است. اما اکنون ناگزیریم آن را بیابیم و احیا کنیم.

🔻فرهیختگی در سخنان و جامه زیبا نیست، در “دگرخواهی” است. فرهیختگی دور شدن از “خودخواهی” و نزدیک شدن به “دگرخواهی” است. این آموزه متعالی اخلاقی، علاوه بر ادیان و ادبیات ریشه در “علم مدرن” هم دارد، همان علمی که نهاد دانشگاه بر آن استوار است.

🔻اجازه می خواهم قصه اش را به اجمال بگویم.

✅ آگوست کنت، فیلسوف بلندآوازه نیمه اول قرن نوزدهم را اغلب بنیان گذار فلسفه اثباتی و مبدع واژه جامعه شناسی می شناسیم.

🔻اما او کار بزرگ دیگری هم کرد و از قضا این کارش برخلاف فلسفه اثباتی اش که بشدت به چالش کشیده شد، هرگز به چالش کشیده نشد و ماندگار ماند.

🔻کنت دینی به نام دین انسانیت را هم تبلیغ کرد و هسته و آرمان آن را “دگرخواهی” دانست. کنت سال های پایانی عمرش خود را “کاهن بزرگ بشریت” می نامید و همین “دگرخواهی” را تبلیغ می کرد.

🔻اگوست کنت فیلسوف، ریاضیدان و جامعه شناسی است که او را بیشتر شارح “عقلانیت ابزاری” خودخواهانه می شناسیم. اما او “تفکر عاطفی” و “عقلانیت ارتباطی” دگرخواهانه را هم ترویج کرد.

✅ “ایده مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان” را می توان از درون همین روایت های اخلاقی و تجربه های تاریخی علم مدرن هم صورت بندی کرد.

🔻تاریخ علم مدرن میدان نزاع میان این دو عقلانیت، و نزاع خودخواهی و دگرخواهی است. اما کسانی خدمت ماندگار و اثرگذار کردند که راه عقلانیت ارتباطی، تفکر عاطفی و دگرخواهی را عملا پذیرفته و طی کردند.

🔻این قصه را گفتم تا بگویم “ایده مسئولیت اجتماعی دانشگاهیان” از بیرون علم مدرن نیامده است. پاره ای از هستی معنوی و انسانی آن است.

🔻علم فقط ابزار نیست، ارتباط و عاطفه و اخلاق و مسوولیت هم هست. علم دگرخواهی است. این دیگری هم محیط زیست، هم فرودستان، هم زنان و هم زبان ها و اقوام و هم فرهنگ های دیگر است. و ما، ما دانشگاهیان، دربرابر دیگری ها مسئولیم. این پیام بنیادین ایده مسوولیت اجتماعی دانشگاهیان فرهیخته است.