آیا میلز ایرانی داریم؟

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی، با عنوان آیا میلز ایرانی داریم؟

🔻۱۶ مرداد ۱۴۰۲

✅ بعد از انتشار یادداشت “جامعه شناس قهرمان” مخاطبان پرسیدند آیا میلز ایرانی هم داریم؟ خواسته اند آنها را معرفی کنم.

🔻بله، داریم. در میان دانش آموختگان علوم اجتماعی افراد توانایی داریم که مانند میلز کنشگر و اندیشه ورزند و می توان آنها را “روشنفکر دانشگاهی” نامید.

✅ میلز متعهد به دانش بود، زبان علمی را عمیق می دانست، نقاد بود و در حوزه عمومی آمریکا عمیقا اثر گذار بود. ادیبی می نویسد کتاب “یقه سپیدان” میلز طی دو سال پانصد هزار نسخه فروش رفت. علت استقبال از این کتاب نثر خلاق و برانگیزاننده و مساله محور بودن آن بود.

🔻میلز فقط برای جامعه شناسان نمی نوشت، بل برای مردم می نوشت. میلز همچنین مشهور به “جامعه شناس غریب” بود. او تمام عمر حاشیه ماند. با این معیارها قهرمان و ماندگار شد.

✅ در میان دانش آموختگان علوم اجتماعی تعدادی کم اما قابل توجه قهرمان جامعه شناس در سطوح متفاوت داریم.  وزن آنها برابر نیست، اما از جنس روشنفکر دانشگاهی اند.

🔻سعید مدنی برجسته ترین آنهاست. او تحقیقات علمی برجسته ای در زمینه مسایل اجتماعی منتشر کرده و نام او ماندگار می شود.از نسل های قدیمی تر جامعه شناسان، پرویز پیران، تقی آزادارمکی، احمد رجب زاده، ناصر فکوهی، یوسف اباذری، مقصود فراستخواه، استاد فقید محمدامین قانعی راد، استاد فقید علی رضاقلی، سعید معیدفر، حسین سراجزاده، حمیدرضا جلایی پور، پرویز اجلالی، عباس عبدی، محسن گودرزی، علی اصغر سعیدی و سارا شریعتی و الهه کولایی و شهلا اعزازی هستند.

🔻اما نسل جوان تر جامعه شناسان هم هستند که نقش فعال نقاد و خلاقی در حوزه عمومی ایران دارند و به زبان علمی می اندیشند و در آینده اگر ادامه دهند ماندگار می شوند. عباس کاظمی، محمد فاضلی، مصطفی مهر آیین، شروین وکیلی، آرش حیدری، حسن محدثی، رحیم محمدی، فردین علیخواه، جبار رحمانی، رضا امیدی، محسن حسام مظاهری، محمدرضا جلایی پور، سمیه توحیدلو و فاطمه صادقی و آرمان ذاکری، و حسام سلامت.

🔻این ها اسامی است که فعلا بخاطرم هست اما اسامی دیگری هم هست که از قلم افتاده اند.

🔻 محققان و جامعه شناسان توانای خارج از ایران هم هستند که فارسی می نویسند یا آثارشان ترجمه می شود مثل علی میرسپاسی، احمد محمدپور، علی طایفی، فرهادخسرو خاور، داریوش عاشوری، افسانه نجم ابادی، زیبا میرحسینی.

✅ علوم اجتماعی ایران امروزه هزاران دانش آموخته دارد و تعداد کمی از آنها کنشگران خلاق و اثرگذاری در حوزه عمومی هستند.

🔻تعداد قابل توجهی از دانش اموختگان جوان و دانشجویان علوم اجتماعی هم هستند که از طریق شبکه های اجتماعی کنشگری می کنند و بینش جامعه شناسانه دارند.

🔻در رشته های دیگر هم اندیشمندان نقاد و با شهامت و خلاق داریم که بینش جامعه شناسانه دارند. افراد بزرگ و برجسته ای مانند محمدحسین پاپلی یزدی در رشته جغرافیا یا مهندس عباس عبدی، محسن رنانی، فرشاد مومنی، محمدجواد غلامرضا کاشی، ابوالفضل دلاوری، هادی خانیکی، حسین بشیریه، صادق زیباکلام، سیدجواد طباطبایی، و شخصیت های برجسته دیگر.

✅ این یادداشت را قبل از نشر در گروه واتساپی تاریخ شفاهی جامعه شناسی گذاشتم و همکاران آن را نقد کردند. برخی  گفتند میلز ایرانی نداریم، برخی هم آن را جنسیت زده دانسته و گفتند سهم زنان را نادیده ام، برخی هم فهرست را جامع ندانستند.

✅ پاسخم به ناقدان این است که۱) در مقیاس ایران داوری کنیم نه ایالات متحده آمریکا. ۲) فقط با معیارهایی که گفتم میلز ایرانی را بسنجیم و بشناسیم نه معیارهای دیگر. ۳) بکوشیم کسانی که در حوزه عمومی نقادانه می اندیشند و به گفتگوی انتقادی در جامعه کمک می کنند اعتبار و منزلت بدهیم. ۴) دانشگاهیان ما دچار طلاق عاطفی شده اند و بندرت یکدیگر را به رسمیت می شناسند و یکدیگر را خطاب می کنند، مگر مواقع عتاب و خطاب. ۵) زنان را نام برده ام اما اگر کسی از قلم افتاده، معرفی کنید.

✅ اما آیا جامعه شناسی داریم که سخن ابتکاری بگوید؟ این نقد مهمی است.

🔻این که چه کسانی ایده های ابتکاری دارند تاریخ مشخص می کند. اما در نسل جدید جامعه شناسان سبک های نوشتاری بدیع و ایده های ابتکاری را می بینم.

🔻البته بدیع بودن مفهوم روشنی هم نیست. “خاص بودن” را ترجیح می دهم. خاص بودن یعنی ویژگی های فکری و سبکی مخصوص خودشان را دارند. برای مثال،

🔻 سبک نوشتاری علیخواه خاص است.
🔻نحوه صورت بندی کردن مساله کاظمی خاص است.
🔻تاریخ شفاهی جامعه شناسی اقتصادی و کارافرینان ایرانی علی اصغر سعیدی خاص و منحصربفرد است.
🔻کنشگری و سبک نوشتاری محمد فاضلی خاص است.
🔻لحن گفتاری_ نوشتاری و نگاه تاریخی رحیم محمدی خاص است.
🔻سخنوری و میان رشته ای اندیشی مصطفی مهرآیین که فلسفه و ادبیات و جامعه شناسی را شورمندانه و دقیق تلفیق می کند، خاص خودش هست.
🔻میان رشته ای، تاریخی. ادبی و جامعه شناختی اندیشی شروین وکیلی هم خاص است.

همین طور دیگران….

✅ میلزهای ایرانی موسس مکتب فکری تازه نیستند یا هنوز تاریخ چنین داوری درباره آنها نکرده است اما اینها خاص اند، نقادند، اثرگذارند، و به زبان دانشگاهی می نویسند و می اندیشند.

🔻هدفم از طرح پرسش میلز ایرانی، حمایت از جامعه شناسان نقاد و جدا کردن حساب آنها از کسانی است که از راه پست و مقام اداری و رانت سیاسی، استاد می شوند ، و کسانی که نقاد و شجاع اند و هزینه می دهند، فرقی باید باشد و فرقی هم هست. نگذاریم دوغ و دوشاب قاطی شود.

🔻فرصت طلبان را از جامعه شناسان خلاق و نقاد جدا کنیم و از اینها حمایت کنیم. لااقل بگوییم آنها را می شناسیم، احترام می گذاریم و دوست شان داریم.

✅ نکته نهایی. داوری واقعی برای اهل فکر و دانشگاهیان، تاریخ است. تردید ندارم که دیر یا زود تاریخ، آنها را که خلاقیت، شهامت و سهمی در حوزه فکر و فرهنگ دارند قدر می نهد و آنها که سهمی ندارند لاجرم فراموش می شوند.