کتابی برای همه

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی، با عنوان کتابی برای همه

🔻۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲

✅ نمایشگاه کتاب برپاست و به علاقمندانی که مایلند از میان کتاب‌هایم یکی را انتخاب کنند، کتاب “اندیشیدن با هنر” را معرفی می‌کنم.

🔻”اندیشیدن با هنر” را برای همه نوشته‌ام. مرادم از همه، هم دانشگاهیان است و هم عامه‌ی اهل فکر.

✅ از همان آغاز معلمی‌ام در دانشگاه در ۱۳۷۰ به مدت سی سال، “جامعه‌شناسی هنر” را برای دوره‌های کارشناسی، ارشد و دکترا تدریس کرده‌ام. در دروس مطالعات فرهنگی نیز با مساله‌ی هنر درگیر بوده‌ام.

🔻هنر رسانه‌ای است که مردم و جامعه با آن و از طریق آن، جهان را تفسیر، بازنما، و حتی تملک می‌کنند. آدم‌ها از هر گروه و با هر ویژگی که باشند، زبان هنر برایشان جذاب و اثربخش است.

🔻جامعه ایران مانند دیگر جوامع در دهه‌های اخیر زبان هنر را برای زیست‌پذیر و معنادار کردن زندگی فردی و اجتماعی به کار گرفته است. اگر چه چگونگی کار با زبان هنر، هم در بین جوامع و هم بین گروه‌ها متفاوت است.

✅ کتاب “اندیشیدن با هنر؛ بازاندیشی انتقادی در فرهنگ امروزی ایران”، روایتی است از چگونگی درگیری جامعه و مردم در دو دهه‌ی اخیر با زبان هنر. مردم برای زیست‌پذیر کردن زندگی ناگزیرند مدام مساله‌هایشان را صورت‌بندی کنند و علم، تکنولوژی، فرهنگ عامه و هنر را در مواجهه با مساله‌هایشان بکار می‌گیرند.

🔻کمتر صورت نمادینی می‌شناسم که به اندازه‌ی هنر، توان بازنمایی و برساخت کردن مساله‌های انسانی را داشته باشد. ادبیات، داستان، شعر، موسیقی، سینما و هنر عامه، شکل‌ها و صورت‌های نمادین زیبایی‌شناسانه‌ای هستند که در “اندیشیدن با هنر” آن‌ها را تحلیل کرده و کوشیده‌ام نشان دهم چگونه مردم ایران این هنرها را برای صورت‌بندی مساله‌های زندگی و مواجهه با آن‌ها استفاده کرده‌اند.

✅ پرسش‌های همگانی‌ای وجود دارد که معمولا در گفتگوها یا در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها و مطبوعات دیده می‌شوند. پرسش‌هایی که ذهن و زبان عامه مردم است. برای مثال پرسیده‌ام چرا شعر مهم است؟ یا مردم چرا حافظ را دوست دارند؟ همچنین این پرسش که مساله شجریان چه بود؟ یا اینکه ایرانی‌ها چگونه فیلم می‌بینند و اینکه چرا به طنز نیاز داریم؟

🔻این‌ها و برخی پرسش‌های دیگر، عناوین فصول “اندیشیدن با هنر” هستند. این پرسش‌های ساده و همگانی را نمی‌توان با روش‌های نقد ادبی یا نظریه‌های هنری دانشگاهی توضیح داد.

🔻در کتاب اندیشیدن با هنر، “تحلیل فرهنگی” را ابداع کرده‌ام. مقصودم از تحلیل فرهنگی این است که نشان دهم، مردم ایران امروز چگونه فیلم‌ها، پدیده‌های ادبی و موسیقایی را برای ساختن و تغییر دادن فرهنگ‌شان به کار می‌گیرند.

✅ ساده بگویم پرسش اصلی‌ام در “اندیشیدن با هنر”، این نیست که چگونه می‌توان از منظر نشانه‌شناختی و دیگر نظریه‌های نقد ادبی، آثار هنری و موسیقایی را تفسیر کرد یا حتی با این پرسش نیز سروکار ندارم که متن‌ها و آثار ادبی و هنری را در چارچوب نظریه جامعه‌شناختی یا نظریه‌های دیگر توضیح دهم بل، با این پرسش درگیرم که مردم و جامعه ایران امروز دقیقا با پدیده‌های ادبی و هنری چه می‌کنند؟ برای من حافظ و فردوسی شاعر نیستند بلکه پدیده‌ی ادبی‌اند. یا در بحث محمدرضا شجریان، او برایم نه از حیث زیبایی‌شناختی و آواز، بلکه از حیث درگیری جامعه‌ی ایران با مساله استقلال موسیقی و هنر اهمیت دارد.

🔻در تحلیل فیلم سینمایی “جوکر” و “خانه پدری” یا فیلم “دختران فراری”، هدفم این نیست که این فیلم‌ها را با منطق نقد هنری یا نظری توصیف و تحلیل کنم بل می‌خواهم خوانش جامعه‌ی ما از این فیلم‌ها را توضیح دهم، خوانشی که تماما حول مسئله‌های جمعی و ملی ایران انجام می‌شود.

🔻کتاب “اندیشیدن با هنر” را کوشیده‌ام با نثری خلاقه، لذت‌بخش، درگیرکننده و با محتوایی انتقادی بنویسم. این کتاب، روایتی است از مساله‌های جدی و کلان ایران امروز. ما از طریق سینما، فیلم‌ها، موسیقی و شعر و ادبیات پیگیر حقوق زنان، تنش‌های سنت و مدرنیته، درگیری با سیاست فرهنگی و هنری حاکم و دیگر تنش‌ها و تضادهای جامعه خود هستیم.

🔻”اندیشیدن با هنر” روایتی از این پیگیری‌هاست. کتاب را انتشارات متن وابسته به فرهنگستان هنر چاپ کرده و با توجه به کیفیت خوب چاپ و تلاشی که کرده‌ام تا این کتاب برای همگان خواندنی باشد، امیدوارم خوانندگان نیز از آن نهایت لذت را ببرند.