پرسش مقدس (بخش اول)

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی، با عنوان پرسش مقدس (بخش اول)

🔻۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۲

✅ بسیاری می پرسند و پرسیده اند برای بهبود جامعه بحرانی ایران چه می توان کرد؟ بگذارید قبل از پاسخ دادن، از چیستی و معنای این پرسش بپرسیم. این پرسش مقدس است و از اخلاقی ترین و فضیلت مندانه ترین پرسش هاست و آنها که از عمق جان شان چنین پرسشی می کنند از شریف ترین آدم های زمانه اند. البته، مقصودم روشن است، نه کسی که این پرسش لق لقه زبانش است؛ بل آنها را می گویم که عمیقا نگران جامعه اند و برای بهبودی اش می کوشند.

🔻این است که امیدوارم این پرسش همه باشد و پرسش همه بشود؛ چه، دغدغه بهبود جامعه داشتن و جان وجودمان در تکاپوی بهبودی حال و روز حیات جمعی باشد، خود فی نفسه گام ارزشمندی برای بهتر شدن جامعه است. فقر و فلاکت و فساد فراگیر امروز، چوب بی تفاوتی ها، جامعه گریزی ها و خودمحوری های دیروز و دیروزهاست که بر تن و جان نحیف همگان می خورد. 

🔻 از سرچشمه های تکوین و تداوم تله ها و تباهی ها، بی تفاوتی نسبت به جامعه و در لاک فردیت خود فرو رفتن است. دیدن جمع و جامعه، از فضیلت هاست؛ و از عالی ترین فضیلت هاست. پرسش از جامعه، دغدغه دیگری داشتن است؛ و دغدغه دیگری سرمنشا همه فضیلت های اخلاقی است. اخلاق هیچ نیست مگر مراقبت از دیگری.

✅ این است که پرسش برای بهبود جامعه چه می توان کرد را پرسش مقدس می دانم و می نامم. اما، اگر دغدغه جامعه در جان مان نشست، تقلا برای یافتن پاسخ به چه می توان کرد؟، به نحو خوانگیخته در ما و از ما می جوشد و  می خروشد و هر کس فراخور وسع و توانش کاری می کند و گامی پیش می گذارد. پس، آغاز بهبودی جامعه، فراگیر کردن دغدغه جمع و جامعه داشتن و دعوت همگانی به پرسیدن از حال جامعه است.

✅ مرادم از جامعه، روابط اجتماعی و جمعی است؛ روابط میان شهروندان و حاکمیت؛ روابط میان همسران؛ روابط میان دانش آموزان و معلمان؛ روابط میان بیماران و پزشکان و پرستاران؛ روابط میان همکاران و هم صنفان؛ روابط میان شهروندان و مدیران و مدیریت شهری؛ و روابط میان همسایگان؛ و همین طور همه روابط جمعی و اجتماعی دیگر. همچنین مرادم از جامعه، عرف ها، قوانین، گفتمان ها و همه سازه های اجتماعی و تاریخی است که برسازنده روابط اجتماعی ما و حاکم بر آنهاست.

✅ وقتی می پرسیم چه می توان برای بهبود جامعه کرد؟ پرسش روان شناختی نیست؛ پرسش جامعه شناختی است و ناظر بر تامل و نقد و ارزیابی همه سازه های اجتماعی و تاریخی است که تله ها و تباهی ها را بر روابط اجتماعی ما تحمیل کرده است. ما آدم ها در جمع آدم می شویم، در جمع زندگی می کنیم، در جمع خوشبخت یا بدبخت می شویم. افسردگی ها، خودکشی ها، خشونت ها، فلاکت ها، تبعیض ها، ستم ها و سرکوب ها، بیماری ها و شرها همه ریشه در چگونگی و چیستی و چرایی روابط جمعی و اجتماعی دارند. نقل است که زرتشت می گوید خوشبخت کسی است که همسایه اش خوشبخت است.

✅ می خواهم پیشنهادی بدهم که از راه گسترش گفتگو و سیاست گفتگو، پرسش جامعه را همگانی کنیم.

🔻سیاست گفتگو، سخن تازه ای نیست، تجربه تاریخی بشر است؛ هر جا “تک صدایی” بوده، تباهی هم بوده؛ و هر جا “چندصدایی” و “گفتگو” بوده، رفاه، امنیت، اخلاق و فضیلت هم حال بهتری داشته.

🔻 اقتدارگرایان و تمامیت خواهان، سیاست گفتگو را نفی و تقبیح می کنند، چرا که خود را حق و حقیقت می دانند و بر طبل غیر و غیریت سازی می کوبند. اینان “سیاست پند” را  جایگزین “سیاست گفتگو ” کرده و می دانند و مدام از بالا و آمرانه امر و نهی می کنند و دیگری و دیگران را هیچ می پندارند و خود را خدای و خدایگان می شمارند و مدام پند می دهند. در چنین ساختار اقتدارگرا و تمامیتخواه، تاکید بر و توسعه “سیاست گفتگو” از نان شب برای جامعه واجب تر است.

🔻سیاست گفتگو از همگانی شدن پرسش و دغدغه جامعه آغاز می شود. تا زمانی که خود را محتاج همسایه، همشهری، هم وطن، هم نوع و دیگری ندانیم، و ندانیم که سعادت و خوشبختی حاصل جامعه خوشبخت است، تن به پذیرش دیگری و رسمیت دادن او و آنها نمی دهیم و تک گویانه، بر طبل تباه خودشیفتگی ها و خودخواهی های مان می کوبیم و خودسرانه و لجبازانه جامعه و جهان را ویران کرده و به لجن می کشانیم.

✅ پرسش از جامعه مقدس است؛ چه این پرسش گوش ما را باز می کند تا صداهای فرودستان،  صدای سرکوب شدگان، حاشیه ها، رانده شده ها و صدای ستم دیدگان را بشنویم و به رسمیت بشناسیم.

🔻پرسش از جامعه مقدس است؛ چه این پرسش جایگزین “منیت ها” می شود؛ و به جای پرسیدن از من ( دین من،  ایدیولوژی من، فرقه من،  قدرت من، نژاد من، ثروت من، شغل من، لذت من، و من ها و منیت های دیگر)، از جمهور و جامعه با تکثرها و تنوعات و تفاوت هایش، می پرسد.

✅ می خواهم دعوت کنم که ” گفتگویار” و ” گفتگویاری” را بشناسیم و گسترش دهیم. این گونه همسایه مان خوشبخت می شود.