زور زبان

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی، با عنوان زور زبان

🔻۲۳ فروردین ۱۴۰۲

✅ میرزا عبدالوهاب معتمدوله معروف به نشاط اصفهانی، شاعر، خوشنویس و وزیر فتحعلیشاه و نخستین وزیر امورخارجه در ایران، شعری دارد که می تواند درس بزرگی برای حکومت ایران و حاکمان ما باشد.

شب نگردد روشن از نام چراغ
نام فروردین نیارد گل به باغ

این شعر بیان دیگری است از قانون عامیانه ی “با حلوا حلوا گفتن، دهن شیرین نمی شود”.

🔻در دهه های اخیر حکومت ایران کوشید با سیاست رسانه ای و تبلیغاتی، جامعه و فرهنگ ایران را اسلامی کند، در حالی که واقعیت های اجتماعی هر سال بیش از گذشته تبعیض و فقر و بحران محیط زیست و سرکوب و استبداد بود. حکومت اما همچنان سیاست فرهنگی اش را بر تکرار و تکرار باورهای ایدیولوژیک اش سامان داده و همچنان گمان می کند به حد کافی نگفته است؛ یا بد گفته است و اگر بیشتر و بهتر بگوید، بهار می آید و روشنایی فراگیر می شود.

✅ این تصور که آوردن نام فروردین، بهار می آورد و این سیاست که اگر مکرر در مکرر حرفی را بزنیم، ثمر می دهد و محقق می شود، ریشه های گوناگون دارد، از جمله این که روحانیت باوری نهادی به قدرت و نقش زبان و تبلیغ دارد. تاریخ روحانیت، تاریخ تبلیغ دینی است.

🔻قطعا تبلیغات مهم است، اما اثربخشی آن مشروط است به فراهم بودن زمینه اجتماعی و سیاست های سازنده. زور زبان زیاد است، اما نه آن قدر که شکم سیر کند یا زخم را درمان نماید و جای همه کاستی ها را پر کند و نیازها و خواست های جمعی مردم را تامین نماید.  والا می شود حکایت “شام و ناهار هیچی و آفتابه لگن صد دست”.

✅ روی دیگر سکه، استفاده از “زبان زور” است. حاکمیت هنگام شکست سیاست هایش، از زور زبان که ناامید می شود، “زبان زور ” را به کار می گیرد. این زبان هم ناکام است؛ زیرا همان طور که با زور زبان نمی توان نیازها جامعه را پاسخ داد، زبان زور هم پاسخ گوی نیازها نیست. حکومت ها لاجرم با زور و زبان سروکار دارند، اما کارایی آنها منوط است به این که در نهایت حکومت ماهیت “زورگویی” و “زبان بازی” پیدا نکند.

🔻اقتدار سیاسی در جامعه پیچیده امروزی تنها از راه سیاست ورزی عقلانی، دموکراتیک، واقع گرا و مولد رضایت جمعی پایدار ممکن می شود. اگر چنین اقتداری باشد، البته زور و زبان هم جایی خواهند داشت و اثرگذار هم می شوند.

✅ این سخن حکیم حکیمان ابوالقاسم فردوسی را که هزار سال پیش گفتند یادآوری می کنم باشد که در گوش قدرت زمزمه شود.

بزرگی سراسر به گفتار نیست
دو صد گفته چون نیم کردار نیست

🔻سخن حکیم طوس که مثل و زبانزد هم هست، بیان موجز و دقیق محدودیت “زور زبان” و “زبان زور” است. چقدر این روزها محتاج حکمت های حکیمان بزرگ فارسی هستیم.

🔻کوتاه گفتم. تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.