نوروز فرهیخته

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی، با عنوان نوروز فرهیخته

🔻۳ فروردین ۱۴۰۲

✅ نوروز با صفات پرشمار باستانی، فرخنده، اسطوره ای و سعید و صفات دیگر شناخته می شود؛ اما این عید آیین فرهیختگی ایرانیان است و به آن عمل می شود بی آن که چنین نامیده شود. نوروز، تمرین فرهیختگی است. فرهیختگی، مفهومی چند لایه و چند معناست. بارزترین محک و معیار فرهیختگی، دگرخواهی و دگردوستی است. انسان فرهیخته، دغدغه دیگری دارد و به قول مارتا نوسبام “تخیل همدلانه” اش قوی است و می تواند خود را جای دیگری نهاده و احساس غم و شادی و رنج و درد او را احساس کند و بفهمد.

✅ فرهیخته، چیزی را که بر خود نمی پسندد برای دیگری هم نمی پسندد و چیزی را که بر خود می پسندد برای دیگری هم می پذیرد و می خواهد. این دیگری تنها انسان های دیگر نیستند؛ طبیعت، فرهنگ، زبان، دین، قوم و جنسیت نیز هست. فرهیختگی، پذیرش دیگری ها، مدارا و احترام و به رسمیت شناختن آنهاست. نافرهیختگی، نفی و انکار و تحقیر و خوارداشت دیگری و دیگری هاست. با این مبنا و معیار، نوروز آیین فرهیختگی است. برخی جلوه های نوروز فرهیخته را می توان به وضوح در ادب و آداب نوروزی دید که روایت می کنم.

🔻۱) آداب نوروز، توجه به طبیعت و پاسداست آن است. انسان از طبیعت و درون آنست. در زمانه ای که تکنولوژی ها، بازار و مصرف گرایی، به جان طبیعت افتاده اند، نوروز فراخوانی همگانی به فهم طبیعت و ضرورت و گریزناپذیری از آنست. هیچ آیین دینی و سیاسی همگانی ایرانی نداریم که چون نوروز ما را به طبیعت و ضرورت تعامل سازنده با آن دعوت کند.

🔻۲) آداب تمیزی و پاکی و زیبایی نوروزی، تمام برای پاسداشت و احترام به دیگری و دیگران است تا هنگام تعامل و ملاقات با آنها نشان دهیم آنها (دیگران) برای ما مهم اند و می کوشیم برای خوشایند دیگران خوش بو، خوش سیما، خوشرو، خوش خلق و خرسندکننده و دلنشین باشیم. خود را می آراییم تا به استقبال دیگران برویم و خود را گشوده به دیگران باشیم.

🔻۳) آداب نوروز، پذیرایی از دیگران و هدیه دادن و بخشیدن است تا دیگران را با بخشش پاره ای از زمان، زندگی،درآمد و دارایی مان، و بخشش نمادی ارزشمند، دوست خود کنیم و خود را دوست و دوستدار آنها بدانیم. آداب نوروز، ابراز وفاداری به خدا و دین و صاحبان معابد و مساجد نیست، بلکه ابراز محبت و وفاداری به آدم های دیگر و دیگران است، به کودکان، نوجوانان، همسایگان، همشهری ها، هم وطنان، و همه آنها که دور یا نزدیک ما هستند.

🔻۴) نوروز مسافرت می کنیم و به دیدن فرهنگ ها، زبان ها، دین ها، قوم ها، ملت ها و تاریخ ها و جغرافی های دیگر می رویم. به ملاقات دیگری ها می رویم و تفاوت ها را پاس می داریم و به رسمیت می شناسیم. نوروز برخلاف بسیاری آیین ها، نفی “دیگری” برای تقویت “خود” نیست، بلکه تقویت خودها از راه به رسمیت شناختن و تکریم دیگری هاست.

🔻۵) آداب نوروز، بر اخلاق مراقب استوار است، مراقب از خود و مراقبت از دیگری. آداب نوروز بر خلاف برخی آیین های دیگر بر خوارپنداری تن و بدن آدمی و تحقیر نیازهای مادی و جسمانی استوار نیست بلکه به رسمیت شناختن تن آدمی است با همه نیازها و قابلیت هایش. آداب نوروزی اقتضا نمی کند به خودتخریبی جسمی و روحی و روانی بپردازیم. همین، زمینه ای معنایی و موجه ساز برای به رسمیت شناختن و فهم نیازهای جسمی، مادی و روحی دیگری و دیگران برای ما می شود. در نوروز، دیگری را بخاطر نوشیدن، خوردن، لذت بردن، خندیدن، رقصیدن، شادی و زندگی انسانی تحقیر و سرزنش نمی کنیم.

🔻۶) نوروز آیین صلح و دوستی و آشتی است. اقتضا آداب نوروز با هم بودن و پرهیز از جدایی و انزواگزینی است. اقتضای سال نو دل ها را از کینه ها و دلخوری ها زدودن و از خطاها چشم پوشیدن و گذشتن و گذشت کردن است. برخلاف برخی آیین ها که ما را مهیای جنگ و ستیز می کند، نوروز ما را به صلح و همزیستی و مدارا سوق می دهد.

✅ این ظرافت ها و ظرفیت های آداب و ادب نوروزی، این بزرگترین آیین مدنی و انسانی ایرانی، فضایی برای تقویت و تربیت فرهیختگی است.