تغییر یا ناتغییر؟

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی، با عنوان تغییر یا ناتغییر؟

🔻۲۱ مهر ۱۴۰۱

✅در چهار دهه گذشته دو رویکرد: “بنیادگرا ” و “میانه رو” درون گفتمان حاکمیت بوده است و مواقع بحران ها میانه روها سخنانی از جنس سخنان علی لاریجانی و محمد صدر کمسیون امنیت مجلس که خواهان تغییرند گفته اند. اما در نهایت سیستم براساس رویکرد بنیادگراها عمل کرده است. هفته های آینده معلوم می شود گزینه سیستم در عمل چه خواهد بود. سخنان دیروز رهبری نشان می داد قرار نیست تغییر رخ دهد. البته شاید این صرفا تاکتیکی برای کنترل و مدیربت بحران باشد.

✅ “تغییر” یا “ناتغییر”، به اهرم های چانه زنی بستگی دارد. در موقعیت فعلی معترضان و جامعه بازیگران جدید دارند: “دولت های غربی و نهادهای بین المللی” و “ایرانیان مهاجر” و “کودکان و نوجوانان” و “زنان”. هیچگاه این نیروها تاکنون به شکل گسترده فعلی بازیگران تحولات سیاسی داخل ایران نبوده اند. “قدرت چانه زنی” جامعه با این بازیگران نیرومند تقویت شده است. در صورت تداوم اعتراضات گزینه تغییر بر ناتغییر غلبه می کند و احتمال تغییر بیشتر است.

🔻اتفاق مهمی در اعتراضات اخیر رخ داده که بی سابقه است. حکومت تاکنون نتوانسته از بازیگران سنتی اش یعنی “مراجع یا روحانیت” و همچنین “مردم حامی اش” برای مدیریت بحران استفاده کند. تا اینجا حکومت برای مدیریت بحران عمدتا از ابزارهای امنیتی استفاده کرده است.

🔻اتفاق بنیادی دیگری نیز رخ داده است: حکومت از خلق‌ مفاهیم و زبان جدید برای مدیریت بحران نیز ناتوان بوده است. در بحران های گذشته مفاهیم جدید “تهاجم فرهنگی”، “بصیرت”، “فتنه” و امثال اینها را صورت بندی کردند و بحران را در جهان زبان حداقل برای حامیان حکومت به شیوه مشروع و مقبول روایت کردند. اما در جنبش فعلی گفتمان حاکم با آشفتگی و عجز زبانی آشکار مواجه است. همین زمینه تغییر را ایجاد می کند.

✅ در جبهه مقابل اما دستاوردهای زبانی چشمگیر است. در جنبش فعلی دیگر شعارهای پرت و پلا مثل رضاشاه روحت شاد را نمی گویند؛ شعاری بی نهایت بی محتوا و چرند! معترضان توانسته اند مفاهیم زن، زندگی، آزادی را وارد زبان جامعه کنند. این کار چیزی شبیه معجزه است.

🔻زن مفهومی سیاسی در حوزه عمومی شده و از حیات خلوت خانه بیرون آمده است. زندگی هم استعاره نیرومندی برای مطالبات گوناگون است. مفهوم آزادی هم که فراموش شده بود احیا شده است. تغییرات در نهایت نیازمند فناوری های مفهومی و زبانی اند.