خطای اتصال

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی، با عنوان خطای اتصال

🔹۳۰ تیر ۱۴۰۱

✅ پی یر بوردیو در سخنرانی با عنوان “کاربردهای اجتماعی دانش” می گوید آن ها که در دانشگاه ها قدرت دارند و دیگران را ارزیابی می کنند، “اما هرگز خود را در معرض ارزیابی شدنی قرار نمی دهند، نه در زمینه عملکردهای مدیریتی شان، نه در زمینه عملکردهای علمی شان، یعنی همان ارزیابی هایی که با سخاوتمندی تمام درباره دیگران اجرا می کنند” (بوردیو ۱۳۹۶: ج دوم ص ۷۶)، خارها و خطرهای نهاد علم هستند.

🔻بوردیو می گوید مهم ترین کار ویرانگری که این افراد می کنند “خطای اتصال” است؛ این که میدان علم را میدان ترک تازی ایدیولوژی و حکومت و نیروی های سیاسی می کنند. بوردیو می گوید اتصال سیاست به بدنه دانشگاه و نهاد علم، اتصال سیم لخت برق فشار قوی به تن علم و سوختن و نابودی نهاد آن است(همان ۴۱).

✅ این روزها یکی از همکاران علوم اجتماعی به رحمت خدا رفته اند و خداوند ایشان را قرین مهر و محبتش قرار دهد. قصد داوری درباره آن مرحوم را ندارم. او را فقط به اسم می شناختم و از دور احوالپرسی گاهی می کردیم. اما میان برخی همکاران بحثی درباره نقش سیاسی ایشان در شبکه های اجتماعی از جمله ” گروه تاریخ شفاهی جامعه شناسی” جاری است. این بحث ها تداعی کننده نظریه “خطای اتصال” پی یر بوردیوست.

🔻در عین حال این گفت و شنودها نشان می دهد که فضای جامعه متاثر از شبکه ای شدن، تغییر کرده و آن ها که بر اسب قدرت سوارند یا روزگاری سوار بوده و تاخته و تازانده اند، اکنون “با همان معیارهای ارزیابی کننده ها ارزیابی می شوند”.

✅ نکته دیگر گسترش تاریخ شفاهی انتقادی است. بحث های انتقادی که حول “تاریخ عاملیت” و “عملکردهای فردی” بعد از مرگ “افراد فرادست” انجام می شود، مثل مرگ سیاستمداران، استادان دانشگاه و افراد سرشناس دیگر، از بحث های مهم سنت تاریخ شفاهی است. لین آبرامز در کتاب “نظریه تاریخ شفاهی” به ما می گوید از مشخصه های متمایز کننده تاریخ شفاهی اینست که “صدای فرودستان” باشد؛ صداهایی که در تاریخ نگاری های دیگر دیده و شنیده نمی شوند.

🔻تاریخ شفاهی این نیست که گفت و گوهایی با یک یا چند نفر انجام دهیم و منتشر کنیم، تاریخ شفاهی آرمانی انسانی دارد و می خواهد مانع فراموش شدن فرودستان شود. در سال های اخیر با درگذشت سیاستمداران و استادان و افراد فرادست، روایت های فرودستان در شبکه های اجتماعی شکل می گیرد. اگرچه محتاج سواد رسانه ای انتقادی هستیم والا طعمه شیادان و کینه توزی های فردی این و آن نیز ممکن است بشویم، اما در هر حال روایت فرودستان نیز دیگر در جایی به نام شبکه های اجتماعی ثبت می شود.

✅ مداخله حکومت و سیاست در نهاد دانشگاه در ایران عریان تر از سیم عریان است و برق گرفتگی و سوختگی های نهاد علم فراتر از پنهان کردن است. استادان دانشگاه وقتی در قدرت هستند و “منصب های اداری” دانشگاه را دارند، فرادستانی با قدرت مضاعف اند. هم در جایگاه پر منزلت علمی هستند و هم بر صندلی دیوانسالاری علم نشسته اند.

🔻این استادان اکنون در تاریخ شفاهی شبکه های اجتماعی پرسش می شوند. این پرسشگری می تواند نظارت اجتماعی غیررسمی بر نهاد دانشگاه را تقویت کند؛ اما سرشت و سرنوشت دانشگاه تا حدودی به عملکرد استادان بستگی دارد. چندان به سرزنش کردن سیاست نمی شود بسنده کرد و این مسئولیت فردی استادان است که در برابر وسوسه های قدرت مقاومت کنند. در هر حال بکوشیم خطای اتصال کم شود والا همه دیر یا زود جزغاله می شویم!