با ورق تحصیلات چگونه بازی کنیم؟

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی با عنوان “با ورق تحصیلات چگونه بازی کنیم؟”

🔶 ۵ خرداد ۱۴۰۰

✅ بازار اشتغال رونق ندارد و بیش از نیمی از بیکاران تحصیلکرده اند. آشکارا «ارزش بازاری و ابزاری» تحصیل کردن با چالش روبرو شده است. در نبود ارزش بازاری و ابزاری، تحصیل کردن ارزش دیگری دارد؟ پاسخ: بله، برای برخی (البته نه همه) تحصیل کردن راهی برای فرهیختگی و انسان شدن است. این نکته ای است که محققان درباره آن اتفاق نظر دارند. در قمار زندگی، همه چیز به این بستگی دارد که با دست ورق زندگی چگونه بازی کنیم.

🔻مسماپرست و متحد مترجمان فرهیخته کتاب «فلسفه علوم اجتماعی: بنیادهای فلسفی تفکر اجتماعی» (۱۳۸۴) یادداشت کوتاهی نوشته اند درباره زندگی و شخصیت یان کرایب جامعه شناس فقید بریتانیایی و نویسنده این کتاب. در این یادداشت می خوانیم که کرایب جامعه شناس و روان درمانگر و فعال سیاسی بود. در عمر کوتاه پنجاه و هفت ساله اش کتاب های ماندگاری نوشت. کتاب های «روان کاوی و نظریه اجتماعی» (۱۹۸۹) و «اهمیت ناکامی» (۱۹۹۴) از جمله آنهاست.

🔻کرایب «کارگرزاده» ای فرهیخته و انسان گرا بود. جامعه شناس بود اما تلاش می کرد «محدودیت های جامعه شناسی» را توضیح دهد. روان درمانگر برجسته ای شد و با افراد پرشماری در مرکز روان درمانی لندن سرکار داشت. به این نتیجه رسیده بود که زندگی هر فرد «دست ورق» است و این که با این دست ورق چگونه بازی کنیم نقش تعیین کننده ای در زندگی ما دارد. کرایب معتقد بود فراگیری «مدارا با اضطراب، تناقض، پارادوکس و نااطمینانی و تضاد درونی و سرانجام تبدیل آن به چیزی دیگر»، «در روند جامعه شناس شدن» «اهمیتی خاص» دارد.

🔻نکته ظریف در دیدگاه کرایب، تلقی او از تحصیلات عالی است. کرایب طرفدار «رویکرد انسان گرایانه» به تحصیلات بود و با «رویکرد ابزاری» مخالفت می کرد. به اعتقاد کرایب «برای برخی افراد تحصیل ارزشی در خود است». استدلال او در این زمینه قابل توجه است. کرایب می نویسد: «هر چه بیشتر بیاموزیم، فرهیخته تر خواهیم شد. از رهگذر تحصیل ما مردمانی نکوتر و حساس تر خواهیم شد، که می توانیم امر حقیقی و امر زیبا را ارج نهیم و لذایذی عمیق تر و ظریف تر را در این جهان بیابیم؛ ما شهروندانی انسانی تر می شویم».

✅ این برداشت از تحصیلات را در فصل دهم کتاب «انسان شناسی مدرن در ایران معاصر» (۱۳۸۸) به تفصیل شرح داده ام. در آنجا استدلال کرده ام که تحصیل کردن در علوم انسانی و اجتماعی می تواند «راهی برای تحقق خود»، «شکلی از سرمایه فرهنگی»، «به مثابه هنر»، «بینش زیستن در جامعه مدرن» و «راهی برای تقویت تخیل اجتماعی» باشد. همچنین این پرسش را کاویده ام که «چگونه به ارزش های فردی علوم اجتماعی آگاه شویم؟».

🔻می دانم امروزه تحصیلات برای بسیاری از دانشجویان و دانش آموختگان صرفا معنای ابزاری و بازاری دارد و رویکرد یان کرایب و من هم رویکردی رمانتیک و دور از واقعیت به نظر آید. تاریخ و تجربه بشر می گوید مسئله تحصیل کردن یا نکردن نیست؛ بسیارند تحصیل ناکردگانی که زیبا زیسته اند و تحصیلکردگانی که بازی زندگی را باخته اند. تحصیلات هم مانند دیگر چیزها تا حدودی به این بستگی دارد که هر فرد با دست ورق زندگی چگونه بازی کند.

🔵 اگر همچون شوپنهاور «جهان را اراده و تصور» بدانیم، می توانیم با دست ورق زندگی تحصیلی، بازیِ زیبایی کنیم!