🔶 آیا با این حرف ها آدم می شویم؟🔶

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی با عنوان آیا با این حرف ها آدم می شویم؟

✅ ۱۱ بهمن ۹۹

🔵 حرفه ام مردم نگاری است و از مشاهده رفتارها، گفتارها و رویدادهای محیط و آدم ها روایت هایی از زندگی می سازم. یکی از مشاهداتم وفور توصیه ها و حرف های پندآموز و ساده ای است که دهان به دهان می چرخشد و در شبکه های اجتماعی و برنامه های رسانه ای مدام گفته، نوشته، خوانده، شنیده و دیده می شود. حرف های بی نهایت ساده و بدیهی که همگان آن ها را می دانند و درباره آن ها اجماع دارند. حرف هایی که ما را به ارزش های اخلاقی و انسان بودن دعوت می کنند.

🔻دوستی مذهبی در دانشگاه بیرجند دارم که هر روز صبح حدیثی را برایم واتساپ می کنم. امروز (یکشنبه یازدهم بهمن ۱۳۹۹) این حدیث از امام جواد (ع) را فرستادند که می فرمایند: «عزت مومن در بی نیازی از مردم است.» (بحارالانوار جلد ۷۵؛ صفحه ۱۰۹). همه احادیث را هم با منبع آن می نویسند.

✅همه جا انباشته از توصیه ها، موعظه ها، گزین گویی ها، کلمات قصار، حرف های کلیشه ای و سخنان ساده و دلنشین است که ما را خطاب کرده و دعوت به مهربانی، عشق، وقت شناسی، فداکاری، ادب و متانت، خوبی، صلح، آرامش، پشت کار و همت، سخت کوشی، مدارا، مثبت اندیشی، نوعدوستی، سخاوت، دوراندیشی، نظم و انضباط، توکل، امید، زیبایی، خوش بینی، مراقبت، صرفه جویی، اعتدال و میانه روی، صبر، خلاقیت، تفکر، رعایت حقوق دیگران، پرهیز از خشونت، دقت کردن، شادی، و همه ی خوبی ها و معنویت هایی می کنند که برای انسان بودن و انسان شدن به آنها نیازمندیم.

🔻 این حرف های ساده و گاه کلیشه ای و تکراری را چون قند مکرر دوست میداریم و از خواندن و شنیدن و دیدن آنها سیر و سیراب نمی شویم. کم و بیش همه افراد از تحصیلکرده و تحصیل ناکرده، ثروتمند و فقیر، مذهبی و غیرمذهبی، پیر و جوان، حتی کودک و نوجوان، زن و مرد و همه و همه درگیر این حرف های ساده و شیرین هستیم. هم به ترویج آن ها می پردازیم و هم مخاطب آن ها هستیم. وجود مثل ها و ضرب المثل ها و کلمات قصار از پیامبران و رهبران دینی در همه زبان ها و فرهنگ ها نشان می دهد که اشتیاقی انسانی برای این گونه حرف ها در انسان خردمند وجود داشته و دارد.

✅ در سال های اخیر در نتیجه گسترش سواد، آموزش عالی و مهم تر از همه رسانه ها و شبکه های اجتماعی فرایند ترویج و عرضه این حرف ها به شدت گسترش یافته است. با توسعه ابزارها و نرم افزارهای الکترونیکی این حرف ها با صوت و تصویر هم درآمیخته شده و معجونی دلپذیر تر و جذاب تر گشته اند. فرایند انتشار و همگانی شدن و ذخیره کردن آن ها نیز آسان تر و ارزان تر شده است. دیگر حتی چندان نیازی به داشتن کتاب ها و کشکول های قدیمی نیز نیست.

🔻اکنون برای هر لحظه و هر موقعیتی، انبوهی از این حرف های شیرین آماده و دم دست و دسترس است. دیگر حتی نیازی به حفظ کردن آن ها نیز نمی باشد. کافی است اندکی در اینترنت جستجو کنیم و متناسب با نیاز و خواسته مان به تمام حرف های زیبای دلخواه می رسیم. این حرف های زیبا و ساده را از زبان آدم ابوالبشر تا کنفسیوس، زردتشت، پیامبران گرفته از زبان رمان نویسان، هنرپیشه ها، فیلسوفان، شاعران و دانشمندان و سیاستمداران نقل می کنند.

✅ گمان می کنم تولید، تکثیر و ترویج این حرف ها حداقل در ظاهر امر برای این است که با خواندن و شنیدن آن ها آدم شویم یا کمی آدم تر گردیم. این حرف ها برای یادآوری، تذکر، هشیار کردن، بازاندیشی و تأمل در امر انسانی و انسان ورزی ماست. اما پرسش مهمی در اینجا وجود دارد: آیا با این حرف ها آدم می شویم؟ آیا این حرف ها ما را هشیار و حساس می سازند؟ آیا از این حرف ها چیزی می آموزیم؟ چیزی را این حرف ها در نفس و وجود ما تغییر می دهند؟

🔻پاسخ دقیق این سوالات نیازمند تحقیق تجربی و تحلیل نظری است. اما گسترش انبوه هر روز نابرابری ها، خشونت ها، افسردگی ها، تنش ها، ناامیدی ها، جدایی ها، تضادها، و به طور کلی بحران های بزرگ اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در جامعه این تردید را ایجاد می کند که بتوان با این حرف ها جامعه ای شایسته و انسانی ساخت. چیزی که جای تأمل جدی دارد این است که این حرف ها نیز مانند تمام چیزهای دیگر کالای مصرفی و مُد روز و بازاری شوند.

🔻حتی خطرناک تر از آن این که از این حرف های زیبا و اخلاق و انسانی، نقابی بسازیم برای سرپوش نهادن و پنهان کردن بدی ها و زشتی ها و پلیدی های فردی و اجتماعی. جامعه ای که حکمرانی و نظام آموزشی و آموزش عالی آن نتواند در تربیت انسان نقشی موثر و سازنده ایفا کند، و جامعه ای که به طور سازمان یافته نابرابری، تبعیض، ریاکاری، دروغ گویی و اشکال بزرگ فساد را تولید می کند، نمی تواند با این حرف ها کسی را آدم کند یا «جامعه آدمیت» بسازد.