🔶زندگی با گزین گویی ها🔶

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی با عنوان زندگی با گزین گویی ها

✅ دوم دی ماه ۹۹

☘️☘️ تقدیم به یونس شکرخواه

🔵 معمولا دانشجویانم می پرسند که چگونه می اندیشم؟ منظورشان این نیست که به آنها درباره روش تحقیق چیزی بگویم. آن ها کنجکاو ند که «فوت کوزه گری» یا به قول انگلیسی ها tricks of the trade را به آن ها بیاموزم. از قضا هوارد بکر جامعه شناس بلندآوازه کتابی با همین عنوان دارد که در سال ۱۹۹۸ نوشت و گمانم آخرین اثر او باشد. بکر در این کتاب فوت کوزه گری در فرایند تحقیق را توضیح می دهد و به نکته ها و راهبردهایی توجه می کند که در کتاب های روش تحقیق وجود ندارند.

🔻یکی از فوت های کوزه گری من توجه به مثل ها، ضرب المثل ها و گزین گویه ها و جملات قصار است. اینها از جمله راهنماهایم در زندگی فکری ام هستند. شرح و بسط چگونگی سروکارم با گزین گویه ها قصه درازی است و حوصله تان را سر می برد. اما در حد اشاره خالی از لطف نیست که چیزی بنویسم.

✅ یکی از تجربه های لذتبخش در زندگی ام خواندن کلمات و عبارت های درس آموز است که به «کلمات قصار» مشهورند. گزین گویی هم گفته می شود. کلمات قصار در چند واژه کوتاه دنیایی از ایده ها و ارزش ها را در آدم شکل می دهند.

🔻لحظه ای به این عبارت مارتین هایدگر بیندیشید: «پرسیدن تقویت تفکر است». یا کلمات قصار امام علی (ع) را در نظر بگیرید. از ایشان است که «ستم صاحب خود را هلاک می گرداند». این عبارت ها ما را دعوت می کنند به اندیشیدن و تغییر کردن. من هم با ماکسیم کورکی هم عقیده ام که «تبدیل کلمه به کردار دشوارتر از تبدیلِ کردار به کلمه است؛» اما همین کلمات قصار کمک حال ما هستند برای تبدیل شدن آن ها به کردار.

✅گزین گویی (aphorism) سابقه ای دیرین در تاریخ زبان و اندیشه دارد. همیشه هم مشتاقانی داشته و دارد. در هر زمانی هم منطق اجتماعی خاصی زمینه محبوبیت گزین گویی را ایجاد کرده است. در گذشته سیطره زبان شعر در جهان اندیشه و اکنون سیطره مینیمالیسم.

🔻گزین گویی همیشه خواهد ماند. چرا که قابلیت هایی دارد که دوام آن را تضمین می کند. هر گروه اجتماعی، سبک و سیاق و حال و هوای خودش، و شکلی از گزین گویی را دارد. رانندگان هم مانند فیلسوفان، گزین گویی خود را دارند. جوانان هم در خرده فرهنگ شان زبان مخفی و کلمات قصار شنیدنی بکار می برند که سرشار از ایجاز و در عین حال پر از انرژی است. دهقانان و روستاییان هم مانند ادیبان، زبانی انباشته از گزین گویی های خاص خود را آفریده اند. من هم در زندگی فکری ام با شکل های خاصی از گزین گویی زندگی کرده ام.

🔻هر گزینه گویی نمایشی از توانایی و قدرت زبان است. احساس می کنم واژه ها در گزین گویی فراتر از خود می روند. گویی قفس تنگ زبان در گزین گویی شکسته می شود. نکته بینی و نکته پردازی هنر بزرگ انسانی است. کلمات قصار این هنر بزرگ را نمایندگی می کند. هر عبارت قصار دریایی از انسان بودگی است.

✅از دوران دبیرستان این علاقه را داشتم. در زمان دانشجویی ام در دوره کارشناسی دفتر بزرگی داشتم که در آن کلمات قصار و اشعار دلنشین را می نوشتم. این عبارت را از ماکس وبر از همان زمان یادم هست که«برای انسان در مقام انسان، تنها چیزی ارزشمند است که او بتواند با شور و از خودگذشتگی آن را دنبال کند». این عبارت مدت ها ذهنم را در گیر کرده بود. اما در این عبارت هیجان و انرژی زیادی وجود دارد. وقتی اولین بار این عبارت کانت که «جرأت دانستن داشته باش» را خواندم هیچ تصوری از معنای آن نداشتم، اما نهیب بزرگی برایم بود. دوره کارشناسی را با این عبارت های زیبا زندگی می کردم.

🔻از آن زمان تاکنون به این کار همچنان علاقه دارم. با ظهور شبکه های اجتماعی و تلگرام، دسترسی به عبارت ها آسان و فراوان شده است. پیش از این خودم آن ها را می نوشتم. چندین دفتر پر شده از این عبارت ها دارم. هنوز هم گاه و بی گاه می نویسم. ولی نه به اندازه پیش.

✅ دوست و همکار اندیشمندم یونس شکرخواه در کانال تلگرامی اش «عرصه ارتباطی» عادت دارد هر روز یک عبارت قصار منتشر کند. از مشتریان پروپا قرص عبارت هایش هستم و آن ها در در بخش گفت و گوهای کانالم بازنشر می کنم. از این طریق با یونس و عبارت هایش زندگی می کنم.

🔻ریشه این علاقه ام در این است که این جملات مرا به چیزهای خوب و دوست داشتنی و ارزش های انسانی دعوت و یادآوری می کنند. مواقع زیادی خواندن این عبارت ها الهام بخش فکری تازه برایم بوده است. گاهی هم باعث شده اند که حس بهتری پیدا کنم. گاهی هم در انجام کاری خوب ترغیب شده ام. در سخنرانی ها و کلاس های درس از گزین گویی ها زیاد استفاده می کنم.

🔻سال ۱۳۶۲ وقتی در کنکور رشته پژوهشگری پذیرفته شدم دایی هاشم خان مرا توصیه کرد که از شعر و مثل غافل نشوم و به قول او علم اجتماعی را در همین کلمات قصار هم می توان یافت. مرد فرهیخته و دنیا دیده ای بود. سخن او بر دلم نشست. همیشه هنگام خواندن جملات قصار یاد دایی خدا بیامرزم هم می افتم. نتیجه ای که در این سی سال از خواندن عبارت های درس آموز و کلمات قصار گرفته ام این است که یادآوری ارزش ها برای انسان ضروری است.

🔻می دانید برای من خواندن کلمات قصار فقط خواندن چیزی نیست، گاهی انجام دادن کاری است. وقتی به این سخن سارتر می اندیشم که «انسان همان است که انجام می دهد»، گمان می کنم تکرار و تداوم طولانی خواندن و نوشتن کلمات قصار، ذهنم را قصار گونه کرده است.

✅ برخی کلمات قصار را عمیقا باور دارم و برای آن تلاش می کنم. مثل این سخن دورکیم که «دانشمند اجتماعی علاوه بر کار دقیقا علمی اش وظیفه دارد که در صحنه عمومی کشور نیز نقش ایفا کند». کلمات قصار مرا به انسان بودن و شدن و انسان ورزی دعوت و یادآوری می کنند. هر کدام از عبارت هایی که خوانده ام مانند نسیمی دلپذیر بر جانم نشسته است. این کلمات واقعا گوارا هستند و عطش انسان شدن را در آدم بیش تر می کنند. برای من این طور بوده است. شما را نمی دانم.

✅ اکنون نوشتن گزین گویی با تصویر و صدا در آمیخته است. در شبکه های اجتماعی گزین گویی ها را در قاب تصویر و موسیقی قرار می دهند و قدرت اثرگذاری آن ها را چند برابر می کنند. گویی در عصر گزین گویی به سر می بریم. گزین گویی پیامبر زندگی پسامدرن شده است. این ها جای شعر را گرفته اند. شعور ما به گزین گویی گره خورده است. در و دیوار شهرهای ایران با گزین گویی ها آذین بندی شده، فضاهای مجازی به زیور کلمات ناب تزئین شده اند، کتاب ها و متون هم راوی گزین گویی ها هستند.

🔻روح ایرانی استقبال پرشوری از کلمات می کند. هر گزین گویی تلنگری است برای ما. اگرچه نمی دانم در نهایت این تلنگرها تا کجا ما را می برند و تغییر می دهند. هر چه هست روزگار گزین گویی است. شاید روزگاری هم برسد که پایان این عصر باشد. اما در آن روزگار مردمان نوستالژی زمانه و زبان ما را خواهند داشت!

✅ قدرت گزین گویی را باید در قدرت زبان و آگاهی انسان جستجو کرد. مثل چینی ای هست که می گوید: « یک حرف محبت‌آمیز می‌تواند به سه ماه زمستان گرما ببخشد». اگر چنین باشد، یک حرف حکمت آمیز هم لابد می تواند سه روز یا لااقل سه ساعت ما را در اندیشه فرو ببرد!

🔻گمان می کنم دنیای گزین گویی هرگز تمام نشود؛ زیرا نوع بشر نیازمند چنین فرم از آگاهی است. هر چند ممکن است روزگاران آینده گزین گویی شکل های تازه ای یابد.

🔻گزین گویی های عصر ما منطبق با فرهنگ جهانی شده ما هستند. اکنون ما سخنان زرتشت، کنفسیوس، اردشیر بابکان، قابوس نامه، جفرسون، بودا، امام علی (ع)، کانت، کافکا و صادق هدایت و همه را یکجا نقل می کنیم. چنین است فرهنگ گزین گویی که ماهیتی بشردوستانه و چندفرهنگی و دموکراتیک دارد.