🔶این خرده فضاها را جدی بگیریم🔶

📝یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی با عنوان این خرده فضاها را جدی بگیریم

🔹به مناسبت برگزاری همایش علوم انسانی و اجتماعی و صلح🔹

✅ شش دی ماه ۹۸

🔵 من و شما و بسیاری دیگر نقدهای گوناگونی به جامعه ایران و نظام سیاسی و کلیه نهادهای آن داریم. حق هم همین است. اما با وجود این، «روزنه های امیدبخش» یا به قول مایکل اپل «خُرده فضاهایی» هست که همچنان می توان به آن امید داشت و از آن برای ساختن جامعه ایران استفاده کرد.

🔻قصد ندارم مثل مجریان صدا و سیما شما را ترغیب کنم که هر طور شده لبخند بزنید یا امیدوار باشید! بلکه مقصودم این است که واقعا «واقع بین» باشیم و از تجربه های سازنده و روزنه های امیدبخش برای بهبود موقعیت یا پیشبرد هدف های جمعی و خیر عمومی استفاده کنیم. تجربه ای در این روزها داشتم که می خواهم آن را با شما درمیان بگذارم.

✅ روزهای سوم تا پنجم دی ماه ۱۳۹۸ برای من تجربه ای بزرگ شکل گرفت. «انجمن علمی مطالعات صلح ایران» سومین همایش سالانه اش را در این روزها برگزار کرد. دبیر علمی این همایش من بودم. سال گذشته در اسفند ماه در اختتامیه این همایش سخنرانی با عنوان «جایگاه و نقش علوم انسانی و اجتماعی در صلح» ارائه کردم و این سخنرانی توجه هیأت مدیره انجمن صلح را جلب کرد. در نتیجه مقرر شد همایش امسال به همین موضوع اختصاص یابد. از بهار فعالیت ها آغاز شد. برای این منظور مقرر شد که در هر رشته ای از رشته های علوم انسانی و اجتماعی حداقل یک صاحبنظر برای سخنرانی دعوت شود. مهر ماه با استادان مطرح کشور صحبت کردیم و آنها نیز صمیمانه از این دعوت استقبال کردند. سخنرانی های این استادان اکنون در فضای مجازی در دسترس همگان است. روز اول همایش در خانه اندیشمندان علوم انسانی و روزهای دوم و سوم در دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد. این همایش چند تجربه قابل تأمل و جدی برای من داشت که آنها را در اینجا روایت می کنم.

🔶 ۱- با وجود این که ما متهم به کم توانی در انجام کار جمعی هستیم، در همایش شاهد همکاری صمیمانه و بی ریای جمع زیادی از افراد و نهادها بودم. آنها بدون دریافت مزد و در نهایت صمیمیت و بی ریایی تلاش کردند. اگر بخواهم اسامی آنها را بنویسم باید متن طولانی تهیه کنم. قصدم صرفا یادآوری این نکته است که کار جمعی در ایران کاملا امکان پذیر است. شاید موقعیت مخاطره آمیز ایران باعث شد که همه نهادها، افراد مختلف و استادان احساس مسئولیت کنند و بی ریا و فداکارانه برای برگزاری این همایش تلاش کنند. گمان می کنم شاید باید قابلیت های مثبت و سازنده جمعیت دانشگاهی و توانایی آنها برای کارهای جمعی را جدی تر بگیریم.

🔶 ۲- با وجود نداشتن پول این همایش بدون داشتن بودجه مشخص به مدت سه روز برگزار شد. در کنار این همایش، همچنین چهار پیش نشست هم در تهران، مازندران، قم و مشهد برگزار گردید. در حالی که تمام روابط ما بر پایه پول و کسب درآمد استوار شده، یا چنین تصوری وجود دارد، جای تأمل دارد که همایشی به این گستردگی بدون داشتن بودجه برگزار شد. خانه اندیشمندان، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه مفید قم و سایر دانشگاه ها بدون دریافت پول سالن ها و هزینه های پذیرایی را تقبل کردند. نشر دانشگاهی هم کتاب چکیده مقالات همایش را منتشر ساخت. شهرداری هم بنرهای همایش را رایگان در شهر نصب کرد. سایر فعالیت ها را نیز اعضای فعال انجمن مطالعات صلح داوطلبانه انجام دادند. گمان می کنم شاید ضروری باشد به این زمینه های مدنی و غیرمادی جامعه برای گسترش صلح و توسعه جامعه ایران واقع بینانه تر نگاه کنیم.

🔶 ۳- با وجود فضای امنیتی و محدودیت های آزادی بیان، در این همایش سخنرانان و شرکت کنندگان آزادانه نقدهای شان را بیان کردند. سخنرانی های محمدجواد کاشی، مقصود فراستخواه، رحیم محمدی، فرشاد مومنی، داریوش رحمانیان، غلامرضا خاکی و بسیاری سخنرانان برجسته دیگر واقعا نقادانه و جسورانه ارائه شدند. گمان می کنم شاید ضروری باشد به این «خُرده فضاهای آزاد» توجه بیشتر و جدی تری کنیم.

۴- با وجود آلودگی شدید هوا و سیطره فضای نومیدی و بسیاری چالش های دیگر، جمعیت قابل توجهی از سه روز همایش استقبال کردند. در روز اول نزدیک به ۱۵۰ تا دویست نفر در سالن حضور داشتند. روزهای دیگر نیز سالن پر بود. گمان می کنم هنوز شور و شوقی برای گفتگو و بحث درباره جامعه و فرهنگ در ایران وجود دارد. شاید گاهی لازم و ضروری باشد که به این وجه فرهیختگی و بالنده جامعه ی ایران هم نگاه جدی کنیم.

🔶 ۵- با وجود کاستی ها و نقدهایی که به علوم انسانی و اجتماعی در ایران وجود دارد، سخنرانان در این همایش عموما در عالی ترین سطح سخن گفتند و بسیار خلاقانه و دلسوزانه ابعاد گوناگون صلح در ایران را کاویدند. گمان می کنم گاهی بیش از اندازه قابلیت ها و ظرفیت های علوم انسانی و اجتماعی و تحولات آن را دست کم می گیریم.

🔶۶- با وجود همه بدبینی ها و چالش هایی که به فضای مجازی نسبت می دهند و می دهیم، تجربه نشان داد که در این همایش و صدها و هزاران فعالیت فکری و فرهنگی دیگری که در ایران انجام می شود، ما توانستیم به کمک همین فضای مجازی نوعی گفتگوی جمعی درباره صلح را شکل دهیم. این گفتگو اکنون با قرار گرفتن فایل سخنرانی ها در فضای مجازی ادامه خواهد یافت. اطمینان دارم این سخنرانی ها می توانند الهام بخش ایده ها و انگیزه هایی تازه برای دانشجویان و دانشوران کنشگر جامعه ما باشند.

🔶۷- با وجود این که انجمن های علمی کشور عموما چندان فعال نیستند، اما برخی از همین انجمن ها (مانند انجمن جامعه شناسی، انجمن علوم سیاسی و انجمن مطالعات صلح و غیره) در این سال ها فعالیت های فکری و مدنی تأثیرگذار و ارزشمندی انجام می دهند. همین روزها بود که نشست سالانه انجمن علوم سیاسی ایران برگزار شد و فضای گفتگویی جدی در آن شکل گرفت. این همایش انجمن صلح هم رخداد مهمی را در فضای گفتگویی امروز ایران تحقق بخشید. گمان می کنم دانشگاهیان باید انجمن های علمی را بسیار جدی گرفته و آنها را مغتنم بشمارند.

🔶 ۸- با وجود این که می دانم بسیاری از ما به این همایش ها و فعالیت های دانشگاهی بدبین هستیم و همواره می گوییم خب، این همه حرف و سخن برای چه و برای که! اما تجربه نشانم داده است که این همایش ها اگر با کیفیت و بدون هزینه و ریخت و پاش برگزار شود، عمیقا بر فضای جامعه یا حداقل بخشی از آن اثر سازنده می گذارد. کمترین نتیجه این نوع همایش آشنایی کنشگران و فعالان معرفتی و اجتماعی با یکدیگر است. اگرچه نمی توان نقش جدی این نوع همایش ها در برساختن دستورکارهای جدید و ضروری را دست کم گرفت. همایش علوم انسانی و صلح، فضای تازه ای برای گفت و گو نه تنها درباره صلح بلکه درباره علوم انسانی را فراهم ساخت.

🔶 ۹- با وجود این که در این همایش فضای نسبتا انتقادی و آزاد وجود داشت، طبیعتا برخی سخنرانان از مواجهه انتقادی با بحث ها پرهیز داشتند. گمان می کنم گاهی هم خودسانسوری و ترس های آموخته مانع بزرگی در راه گسترش نقد و اندیشه ورزی جدی می شود. کاش همه تلاش کنیم از میزان ترس های مان بکاهیم و بر نقدهای مان بیفزاییم!

🔵 اینها و بسیاری نکته ها و تجربه های دیگر، از این حکایت می کنند که هنوز هم می شود کاری کرد، البته اگر کسانی باشند و بخواهند کاری کنند!