«زادروز فردوسی، زادروز مهر»

گزارشی از سخنرانی دکتر نعمت الله فاضلی در همایش «زادروز فردوسی، زادروز مهر»، دی ماه ۱۳۹۱

در این سخنرانی با اشاره به سه فهم سنتی، مدرن و پسامدرن از شاهنامه به بیان این نکته پرداخته شده که ما باید تلاش کنیم شاهنامه فردوسی را در بافت جامعه امروز جا بیندازیم و کاری کنیم که جامعه به آن رجوع کند. در جامعه‌ای مثل ایران وقتی می‌توانیم شاهنامه و سایر متون را احیا کنیم که راه پیوند زدن این متون با مبانی توسعه را پیدا کنیم. هر متن کلاسیک از جمله شاهنامه باید به متنی تبدیل شود که بتوانیم با آن ارتباطی مطابق با نیازهای روز برقرار کنیم

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: برای حفظ شاهنامه باید آن را به‌روز کنیم.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: برای حفظ شاهنامه باید آن را به‌روز کنیم.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در خراسان رضوی، دکتر نعمت‌الله فاضلی که شامگاه سوم دی‌ماه در آیین «زادروز فردوسی، زادروز مهر» در جمع اعضای فرهنگسرای فردوسی سخن می‌گفت، در ادامه اظهار کرد: سه فهم از فردوسی وجود دارد که شامل فهم سنتی، مدرن و پسامدرن می‌شود.

او ادامه داد: ما باید کاری کنیم تا شاهنامه و فردوسی را در بافت جامعه امروز جا بیندازیم و کاری کنیم که جامعه به آن رجوع کند.

این استاد دانشگاه گفت: شاهنامه از دوران پیشامدرن تا ۱۰۰ سال قبل در بافت زندگی مردم جای داشت و هنگامی که ما به دوران پیشامدرن برمی‌گردیم، شاهنامه را در قالب‌های مختلف بیان فرهنگی، ساری و جاری می‌بینیم.

او با بیان این مطلب که مردم پیش از این در هر مرتبه و جایگاهی که بودند، شاهنامه را می‌فهمیدند، اظهار کرد: در واقع خوانش سنتی شاهنامه یک زبان زندگی بود و مردم به آن سخن می‌گفتند؛ مثلا داستان رستم و سهراب ۱۰۰۰ بیت است، اما در برخی نسخ تا ۴۰۰۰ بیت می‌رسد که این مساله به دلیل این است که مردم می‌خواستند برخی از حرف‌هایی را که دوست داشتند، بزنند و با زبان فردوسی بیان کنند.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی افزود: خوانش قدیمی شاهنامه یکپارچگی منحصر به فردی به فرهنگ و جامعه ایرانی می‌داد، اما این خوانش با ورود مدرنیته به کشور تغییر کرد و در یک فرآیند چندساله تغییر کرد.

فاضلی با بیان این مطلب که شاهنامه در دوران مدرن از یک زبان زندگی به یک متن تبدیل شد، خاطرنشان کرد: امروز شاهنامه تنها در حیطه‌های تخصصی بررسی می‌شود و از متن زندگی مردم خارج شده است.

او ادامه داد: از حدود ۱۰۰ سال پیش متن شاهنامه جای خود را در دل زندگی مردم از دست داد و به یک متن ایدئولوژیک و ناسوسینالیستی برای دولت ملی تبدیل شد.

فاضلی اظهار کرد: دولت ملی نمی‌خواست مردم به سبک شاهنامه زندگی کنند، بنابراین طرح‌هایی مانند اجرای تعزیه‌گونه داستان‌های شاهنامه و تبدیل به جشنواره‌های تئاتر را در دستور کار قرار داد.

عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: با ورود مدرنیته به ایران شاهنامه هم شهری و به جشنواره‌های تئاتر تبدیل شد و دیگر انسان شهری به هیچ‌کدام از شؤون شاهنامه توجه نداشت.

فاضلی گفت: خوانش ناسیونالیستی مدرن از شاهنامه با وقوع انقلاب اسلامی دوام نیاورد و وارد عرصه جدیدی شد و این خوانش برای نسل جدید بیش‌تر از نسل‌های گذشته قابل فهم است.

او با بیان این مطلب که امروز خیلی‌ها هستند که شاهنامه را نخوانده‌اند و شناختی از آن ندارند، تاکید کرد: تلاش ما برای قرار دادن شاهنامه در قالب‌های نوین هم آن را از حالت کهن و اصیل آن فاصله می‌دهد.

وی اظهار کرد: یکی از ایده‌های توسعه، توسعه بر مبنای میراث فرهنگی است و بر مبنای آن، اگر می‌خواهیم پیشرفت کنیم، باید تمام ابعاد میراث فرهنگی را ساخت و بیش‌تر برنامه‌های جدید توسعه را ملاحظه کرد.

فاضلی افزود: توسعه فرهنگی، توسعه خدمات وحقوقی و فرهنگی نیست؛ بلکه توسعه توانمندی‌های انسانی است.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی خاطرنشان کرد: در جامعه‌ای مثل ایران وقتی می‌توانیم شاهنامه و سایر متون را احیا کنیم که راه پیوند زدن این متون با مبانی توسعه را پیدا کنیم.

او گفت: تمام متون فرهنگی بزرگ فراتاریخی هستند و مردم تا همیشه می‌توانند از آن‌ها بهره ببرند. دیگر ویژگی‌ آن‌ها این است که در شرایط زمانی و مکانی خاصی به وجود آمده و عموما در نقاط پارادوکسیکالی شکل گرفته‌اند‌ و از این حیث شاهکار محسوب می‌شوند.

فاضلی اضافه کرد: برای پیوند زدن شاهنامه به نسل امروز بایستی درک صحیحی نسبت به ویژگی‌های نسل جدید داشته باشیم.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به این مطلب که نسل جوان ما در حال زندگی کردن در جهان است و در شهر یا کشوری خاص زندگی نمی‌کند، گفت: ویژگی دیگر آن این است که انسان امروز بیش‌تر در حال بصری فکر کردن است، زیرا انسان آموختن را با تصاویر آغاز می‌کند.

فاضلی ادامه داد: جهان در حال بصری شدن است و تولید ایماژهای زیاد و فراوان به این مسأله دامن می‌زند؛ امروز جهان در حال زنانه‌تر شدن است و زنان در حال فتح کردن سنگرهای مختلف در جامعه هستند و از طرف دیگر زندگی هر روز فناورانه‌تر می‌شود.

او تاکید کرد: اگر می‌خواهیم جوان و نوجوان ما با شاهنامه ارتباط بهتری پیدا کند، بایستی کاری کنیم که شاهنامه برای ما زبان جهانی درست کند؛ بایستی خوانشی از شاهنامه ارائه کنیم که جوان، مرد و زن ما بتواند ارتباطی فراجنسیتی با شاهنامه برقرار کند تا بتوانیم یک شاهنامه زنانه و فراجنسیتی تولید کنیم که نسل جدید بتواند ارتباط فراجنسیتی انسان مدرن را با این متن برقرار کند.

فاضلی همچنین خاطرنشان کرد: هر متن کلاسیک از جمله شاهنامه باید به متنی تبدیل شود که بتوانیم با آن ارتباطی مطابق با نیازهای روز برقرار کنیم؛ ما باید یک شاهنامه شهری‌شده را تولید کنیم تا نسل جدید با آن ارتباط برقرار کند و شاهنامه برای همه باقی بماند.