🔶چه چیزی را جدی بگیریم؟🔶

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی با عنوان چه چیزی را جدی بگیریم؟

✅ ۶ بهمن ۹۹

🔵 من یک معلمم و بنابر اقتضای حرفه ام دانشجویانم از من می پرسند. پرسش های جور واجور. برخی از آن ها درباره درس ها و بحث های دانشگاهی است؛ و برخی هم درباره زندگی. پرسش های زندگی آن ها اغلب دشوارترند. پاسخ بسیاری از آنها را نمی دانم و برای برخی از پرسش ها نیز ناگزیر توضیحی می دهم. نمی دانم آنها قانع می شوند یا نه.

✅ یکی از پرسش های مکرر دانشجویان این است که اولویت در زندگی چیست؟ و «چه چیزی را باید جدی گرفت؟»

🔻در برنامه «یک استاد، یک تجربه» (که بنیاد خوارزمی برگزار می کند) هم مخاطبانی که تجربه های استادان را می شنوند با بیان های متفاوت همین پرسش را از استادان مطرح می کردند. انتظار می رود ما معلمان به این پرسش پاسخ دهیم. گمان می کنم نه تنها برای دانشجویان و جوانان بلکه برای همه ما این پرسش خواهی نخواهی پیش آمده و خواهد آمد.

🔻پاسخ این پرسش منطقا به این بستگی دارد که معنا و معیار جدی گرفتن را چه بدانیم. «جدی گرفتن» یعنی عمیقا و همه جانبه به موضوع یا مقوله ای «توجه کردن» و با حساسیت و هشیاری تمام آن را «در کانون زندگی خود قرار دادن». جدی گرفتن یعنی این که چه چیزی واقعا ممکن است و می تواند زندگی ما را بسازد و بر بودن و شدن انسانی ما عمیقا اثر کند.

🔻در اینجا معیار ما انسان بودگی است. دانشجویان و مخاطبان برنامه «یک استاد؛ یک تجربه» می خواهند بدانند ما معلمان چه چیزی را در زندگی جدی گرفته ایم. قصه در اینجا صرفا بحثی نظری و دانشگاهی نیست، بلکه قصه زندگی است، قصه تجربه یک عمر.

✅ هر کس چیزی را عملا جدی می گیرد. برخی پول، برخی سیاست و قدرت، برخی لذت و برخی هم سلامتی و عده ای هم هر چند اندک ایمان و عشق را جدی می گیرند.

🔻تجربه و پیشنهاد من هم اینست که «یادگیری» را جدی بگیریم. می پرسید چرا؟ پاسخم به طور ساده این است که زندگی بویژه زندگی انسانی و انسان ورزانه چیزی جز تجربه یادگیری نیست. پول، سیاست، سلامتی، لذت و حتی ایمان و عشق هم اگر برآمده و محصول «یادگیری فعال» و خلاق ما باشند، انسانی می شوند و سازنده. اما چگونه و چرا؟

🔻یادگیری یعنی نفوذ کردن ایده، احساس و هر شکلی از دانش در ذهن و ضمیر ما به نحوی که موجب تغییری در باورها، احساسات و رفتارهای ما شود. یادگیری همین «نفوذ کردن» است؛ نفوذی که ممکن است موجب مشارکت خلاقانه و فعالانه بیش تر و سازنده تر ما در زندگی جمعی شود و در عین حال زندگی شخصی یا فردی ما را انسانی تر سازد.

🔻ما از اشیاء، آدم ها، حوادث و محیط می آموزیم. حتی اگر نخواهیم و ندانیم. زیرا همه اینها بر ما اثر می گذارند و در ما نفوذ می کنند. اما منظورم از یادگیری در اینجا این «یادگیری منفعلانه» نیست. یادگیری های منفعلانه بیرون از اراده و حتی اغلب خواست ما هستند. این یادگیری ها حتی اگر سازنده هم باشند، بسیار پر هزینه و اغلب هم نابهنگام یا دیرهنگام اند. یعنی زمانی به آنها پی می بریم که کار از کار گذشته است و بر سرمان چیزهایی آمده که نباید و نشاید. اما همین ها را هم باید جدی گرفت.

🔻ما نیازمند مراقبت هستیم، مراقبت از این که چه چیزهایی و چگونه در ما نفوذ می کنند، و این نفوذ چه پیامدهایی برای جان و جسم و جامعه ما دارند. باری، چیزی که باید جدی بگیریم، یادگیری است، زیرا کیفیتِ سرشت و سرنوشت ما را همین یادگیری ها می سازند. ما به هر حال همیشه و همواره تحت نفوذ این و آن هستیم. منظورم از «این و آن» همه چیز است. از محیط اجتماعی گرفته تا محیط طبیعی، از نظام آموزشی گرفته تا رسانه ها و شبکه های اجتماعی، و از افراد و همسایه ها گرفته تا شهر و سازمان و همکاران.

🔻چیزی که مهم است این است که این یادگیری را بشناسیم، ارزیابی کنیم و بسنجیم که چه چیزی را آموخته و چگونه و به چه بهایی در ما نفوذ کرده و روحیات، خلقیات، باورها و منش را متاثر ساخته است.

✅ کسانی در زندگی زیست انسانی تر و مسیر رو به کمال تری دارند که یادگیری های تحمیلی و منفعلانه را به «یادگیری های فعال» و سنجیده و ارزیابی شده یا یادگیری های عمیق و عمیقا انسانی تبدیل کنند. چیزی که باید جدی بگیریم همین است؛ این که چقدر و چگونه یادگیری های ما فعال و خلاق اند یا منفعل و ناخواسته.

🔻پژوهش های پرشمار نشان داده اند که مهربانی مسری است. یعنی ما اگر در تعامل با انسان های مهربان باشیم، منش مهربانانه را از آنها می آموزیم. حتی پژوهش های علمی نشان داده است چاقی هم مسری است. محیط و اطرافیان ما می توانند به ما انگیز و شوق برای همه نیکی ها را بدهند یا این که انگیزه ما را بکاهند. این مثل قدیم که می گوید «تو اول بگو با کیان دوستی؛ من آن گه بگویم تو کیستی»، سخنی کاملا درست و گزاره ای واقع بینانه است. خوب و بد، چاقی و لاغری، خیر و شر ما به یکدیگر سرایت می کند. نه تنها ویروس کووید نوزده بلکه همه چیز مسری است. سرشت و سرنوشت ما در فرایند «سرایت اجتماعی» ساخته و بازساخته می شود.

✅ اگر این سخن را بپذیریم می توان اهمیت یادگیری را به وضوح و بدون آوردن دلایل بیش تر درک کرد. بنابر این، یادگیری و یاددهی را جدی بگیریم. هر کس همیشه با هشیاری و حساسیت مراقب باشد که چه چیزی را می آموزد و در عین حال خود او منبع سرایت چه چیزهایی در جامعه است.

🔻یادگیری فعال زمانی ممکن می شود که ما درباره همه چیزهایی که در معرض آن هستیم «آگاهانه و نقادانه تأمل کنیم». خواندن متن ها به معنای یادگیری نیست. زمانی از خواندن متن ها به نحو سازنده می آموزیم که آنها را نقادانه بخوانیم و درباره شان تأمل کنیم. دیدن تصاویر و فیلم ها، گفت و گوها، مراودات، مواجهه با حوادث و همه تجربه های تلخ و شیرین زندگی، زمانی برای ما منبع یادگیری فعال و عمیق می شوند که آن ها را بیندیشم و لایه های پیچیده معنایی آن ها را بکاویم و تشخیص دهیم.

🔻یادگیری فعالانه صرفا مجموعه ای مهارت ها نیست، بلکه مهم تر از آن، شیوه ای از زیستن و بودن و شدن ماست. سلامتی، ثروت، شادی، عشق و ایمان ما نیز بستگی تام و تمام دارد به کیفیت و جهت یادگیری ما. این است که معتقدم در زندگی چیزی را که باید جدی گرفت، یادگیری است. ما نیازمندیم این هستیم که «یاد بگیریم که یاد بگیریم». این قاعده نه تنها در سطح فرد بلکه در سطح نظام ها و نهادها نیز صادق است.

🔵در اینجا مجال توضیح این سخن نیست اما اجمالا معتقدم سیستم ها و نهادهای یادگیرنده، هرگز ناکارآمد نمی شوند. فقر، خشونت، تبعیض، سرکوب، استبداد، بحران های زیست محیطی، اجتماعی و سیاسی ملت ها نیز در ناتوانی یا کم توانی این نظام ها و نهادها در قابلیت یادگیری آنها ریشه دارد. هم افراد و هم نظام ها و نهادها زمانی بالنده و برخوردار می شوند که یادگیری و یاددهی را جدی بگیرند. این تمام چیزی است که تا این لحظه آموخته ام.