🔶آیا نسل کلیک دچار افسردگی معرفتی شده است؟🔶

📝 يادداشت دكتر نعمت الله فاضلي با عنوان آیا نسل کلیک دچار افسردگی معرفتی شده است؟

✅ دوم خرداد ۹۸

🔵 از سال ۱۳۹۰ تا مهر سال ۱۳۹۷ در دوره کارشناسی هیچ تدریس نکرده بودم. داوطلب تدریس دوره کارشناسی شدم و از مهر ۱۳۹۷ درس های مبانی جامعه شناسی و نظریه های جامعه شناسی را در دانشگاه علامه طباطبایی برای رشته روزنامه نگاری تدریس کردم. از آنجا که هدفم از این کار کمک به ارتقا و احیای آموزش در دوره کارشناسی بود تمام تلاش و تجربه ام را بکار بستم تا به شیوه «استادان» و نه «نااستادان» این کلاس ها را تدریس کنم. تجربه جالبی برایم بود.

✅ اولین نکته ای که در این تجربه با آن روبرو شدم این بود که ما واقعا با نسل کاملا متفاوت و تازه ای از دانشجویان روبرو هستیم. این دانشجویان عموما با چالش جدید انگیزه روبرو هستند.

🔻 اکثریت مطلق آنها به واقع فاقد حس خودانگیختگی برای یادگیری دروس و برنامه درسی دانشگاهی هستند.

🔻چالش انگیزش ابعاد گوناگونی دارد که سعید ذکایی در مطالعه اش در این زمینه آن را با مفهوم «بیگانگی تحصیلی» توضیح داده است. دانشجویان عموما دل و دماغی برای شنیدن، مشارکت کردن جدی در فرایند یادگیری ندارند. آنها این برنامه های درسی را متعلق به خودشان نمی دانند. آنها اغلب پیشداوری درباره این برنامه های درسی دارند و براساس این پیشداوری مایل نیستند که هیچ کلاس و استادی را جدی و سودمند برای خودشان بدانند.

✅ از راهبردهای متعدد برای جلب توجه و افزایش مشارکت دانشجویان استفاده کردم. اما به جز کمتر از یک چهارم دانشجویان، نتوانستم توجه آنها را به کلاس جلب کنم. این برای من معلم ناکامی بزرگی بود.

🔻آن گونه ای که در کلاس هایم تجربه کردم دانشجویان نسل امروزی، جوانان دنیای سرعت و شتاب هستند. آنها آمادگی ندارند برای یادگیری فرصت و حوصله کافی صرف کنند. آنها از دنیای دیجیتالی شده این را آموخته اند که هر چیزی با یک کلیک بدست می آید.

🔻یادگیری با یک کلیک حداقل در رشته های علوم اجتماعی ممکن نیست. برای جامعه شناس، انسان شناس و محقق اجتماعی شدن همچنان باید زحمت کشید.

🔻نسل کلیک، نمی داند و نمی خواهد بداند که اندیشیدن و یادگیری علوم اجتماعی و انسانی راه پر پیچ و خمی دارد و باید برای فراگیری زبان رشته های دانشگاهی با تفکر مفهومی این رشته ها بسیار ور رفت و جان کند.

🔻گذشته از اینها این نسل عموما فاقد شجاعت و جسارت کافی برای تن دادن به پرسش های نظری و شجاعت دانستن هستند. ظاهر آنها حکایت از طغیان آنها علیه نظم مستقر و موجود می کند، اما باطن فکری آنها آمادگی ندارد تا از راه اندیشه ورزی و تفکر مفهومی خود را درگیر پرسش هایی کند که جامعه امروزی دربرابر او قرار داده است.

✅ تلاش می کردم تا به دانشجویانم بیاموزم که چطور آنچه در زندگی روزمره تجربه می کنند، برساخت های سیاسی و اجتماعی هستند که برای مواجه کنشگرانه و فعالانه با این تجربه ها باید آنها را نقادانه آشنایی زدایی کرد و آنها را از بدیهی و طبیعی بودن شان انداخت تا بتوان امکانی برای تغییر آنها فراهم کرد.

🔻ساختارهای سرمایه دارانه و ایدئولوژیک مسلط این گونه زندگی روزمره را به خورد ما داده اند که تمام این نابرابری ها، سرکوب ها، عقب ماندگی ها و چالش ها، اموری اجتناب ناپذیر و حاصل سرنوشت و تقدیر بوده و هستند.

✅ تلاش می کردم به دانشجویان آگاهی و انگیزه بدهم تا بتوانند از طریق دانش راهی برای تغییر و رهایی پیدا کنند.

🔻انبوهی از مثال ها از زندگی روزمره برای شان روایت می کردم، آنها را درگیر بحث های مشارکتی و فعال می کردم، با شور و هیجان هر چه بیشتر سخن می گفتم، اما اینها هیچکدام در آنها به نحو جدی تاثیر نمی کرد.

✅در عین حال در هر کلاس شاهد تعداد اندکی از دانشجویان بسیار فرهیخته و با انگیزه بودم که با یک یا حتی دو زبان خارجی آشنایی داشتند، به یک یا چند کار و فعالیت هنری مشغول بودند، در فعالیت های مدنی مشارکت می کردند، و انگیزه فوق العاده ای برای کلاس داشتند.

🔻کلاس هایم به نحو شگفتی دو قطبی بودند: اقلیت کم شمار فرهیخته و اکثریت پرشمار فاقد انگیزه. به سختی می توانستم گروه میانه یا متوسط در بین دانشجویانم مشاهده کنم.

🔻گویی کلاس ها هم مثل جامعه از هم گسیخته و قطبی شده اند. درباره شناختم از این موقعیت کاملا تردید دارم و نیازمند تامل و تجربه بیشتر هستم تا دریابم در میان نسل در حال ظهور دانشجویان چه می گذرد و اینها واقعا به کجا راهی شده اند؟ اما احساس می کنم که حداقل در برنامه درسی رشته های علوم اجتماعی باید بازاندیشی صورت گیرد و نوعی ارزیابی انتقادی از فرم و محتوای آگاهی که به این دانشجویان داده می شود، انجام شود.

✅ دانشجویان نسل کلیک نمی توانند پذیرای برنامه درسی باشند که حکومت براساس خواست های سیاسی اش آن را طراحی کرده است؛ این دانشجویان به فضای آموزشی نیاز دارند که امکان کنشگری و مشارکت جدی و اصیل برای آنها در فضای یادگیری کاملا فراهم باشد؛ اینها نه پذیرای اقتدار علم کلاسیک هستند و نه پذیرای اقتدار ایدئولوژی سیاسی حاکم.

🔻نسل کلیک خود را می بیند و خود را و نه هیچ چیز دیگری. تجربه ام این بود که هر گاه دانشجویان را درگیر پرسش های انتقادی معطوف به تجربه زندگی روزمره شان می کردم، بهتر و بیشتر درگیر بحث ها و کلاس می شدند اما همچنان مقاومت وجود داشت و یخ های شان بسادگی آب نمی شد.

🔻تجربه ام نشان داد هر گاه احساس می کردند که استادشان هویت وابستگی سیاسی ندارد و صریح تر و نقادانه تر سخن می گوید، بحث ها برای شان جذاب تر و خواستنی تر بود، اگرچه همچنان نمی دانستند و نمی خواستند کاملا خود را درگیر زندگی واقعی و چالش ها و پرسش های آن کنند.

🔻 تجربه ام این بود که دانشجویان میل به خواندن ندارند و از متن ها گریزانند اگرچه از جستجوهای الکترونیک و مجازی و متن های آن بیشتر استقبال می کردند.

🔻دانشجویان مرد در این کلاس بسیار اندک بودند و تقریبا نود درصد دانشجویان را دختران تشکیل می دادند. این فضای زنانه می طلبید تا بحث ها و موضوعات و مثال هایم متناسب با ذائقه و زندگی آنها باشد. اما می دانید که برای بیان صریح و صادقانه مباحث زنان در کلاس های جامعه شناسی باید دل شیر داشت!

🔻طبیعتا در چنین فضایی که من معلم آموخته ام روباه صفت باشم، چطور می توانم جامعه شناسی را شیرین، جذاب و روزآمد تدریس کنم؟! اما نکته تأسف بار این بود که آنجا که خود را در پوستین شیر می انداختم هم چندان موفق به درگیر کردن جدی همه دانشجویان نمی شدم.

✅ گاهی احساس می کردم دانشجویان ما با نوعی «افسردگی معرفتی» روبرو هستند. منظورم از افسردگی معرفتی این است که دانشجویان احساس می کنند از یادگیری علم و معرفت چیزی عاید آنها نمی شود و تلاش ها آنها کاملا بیهوده است. به هر دری می زدم تا به دانشجویانم نشان دهم که دانش بیهوده نیست، اما حیف و صد حیف که آنها را افسرده تر آن دیدم که بتوانم آنها را به یادگیری مفاهیم علوم اجتماعی ترغیب کنم. گویی دانش برای دانشجویان سال هاست که مرحوم شده و آنها فاتحه اش را خوانده اند!

✅ خب، این ترم هم تمام شد و من مانده ام این پرسش که آیا نسل کلیک دچار افسردگی معرفتی شده است؟ ایا می توانم در این فضای دلسردکننده آموزشی تجربه یادگیری را برای این نسل فراهم کنم؟ در این موقعیت دشوار وظیفه من چیست؟

🔻 بهتر است کلاس ها را ترک کنم و به کار نوشتن بپردازم؟ آیا بهتر نیست که در فضاهای درون جامعه از راه مجازی و ارائه سخنرانی وظیفه ام را ادا کنم؟ با این نسل کلیک، نسل پرورش یافته در عصر مصرف، شتاب، دیجیتال، عصر فردگرایی، لدت طلبی، آسودگی و مسئولیت گریزی من معلم چگونه می توانم بهتر وظیفه ام را بجا آورم؟

🔵 در این موقعیت که نه تنها دانشجویان بلکه استادان هم حال و روز خوبی ندارند و بندرت وظیفه گرایانه به کار معلمی می پردازند، چگونه می توان کاری اثربخش برای این نسل کرد؟