یادگیری نوروزی

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی، با عنوان یادگیری نوروزی

🔻۱۲ فروردین ۱۴۰۲

✅ نوروز را نمی توان بدون تامل در ماهیت یادگیرنده و یاددهنده آن فهم کرد. الگوی یادگیری موثر انسان ایرانی را در نوروز می بینیم. در این باره که “سبک یادگیری” انسان ایرانی چیست، کم تر تامل کرده ایم. بخشی از کم توانی و بی رونقی و سستی آموزش عمومی و آموزش عالی امروز ما ریشه در همین ناشناختی سبک یادگیری ماست. “یادگیری نوروزی” می تواند سرمشق مناسبی برای شناخت این سبک باشد.

🔻هر فعالیت جمعی انسان خواسته یا ناخواسته، انباشته از دانش ها، اطلاعات، تجربه ها، مهارت ها، قابلیت ها و درس هایی است که آدم ها در آن می آموزند. آیین ها و مناسک تا پیش از پیدایش نظام های آموزشی مدرن (مدرسه جدید)، مهمترین و همگانی ترین نهادهای یادگیری بشر بودند. “یادگیری آیینی” الگوی جهانی و همگانی “بشر دیروز” بود، دیروز پیشامدرن.

🔻ژان ژاک روسو بود که در کتاب “امیل” و “قرارداد اجتماعی” ایده آموزش و پرورش مدرن زیر نظر دولت ها برای تربیت “شهروند بالغ” را در قرن هجدهم پرورش داد؛ و همین سرمشق مدرسه همگانی و اجباری در قرن نوزدهم در سراسر جهان شد. تا پیش از این آدم ها از طریق آیین ها و خانواده تربیت و بالغ می شدند.

✅ اکنون نزدیک یک قرن و نیم از عمر “نظام آموزش اجباری مدرسه ای ” می گذرد؛ و پس از فراز و نشیب ها، مدرسه امروز با بحران در ناتوانی در تربیت شهروند بالغ روبروست. در کتاب “مساله مدرسه” (۱۴۰۱) بحران تربیت و پرورش سوژه مدرن را نشان داده ام و گفته ام نظام مدرسه ای ما بحران ساختاری دارد و هدف ها و ارزش های حاکم بر آن واقع بینانه نیست و انسان ستیز و انسان گریز است.

🔻یکی از منابع ما برای بهبود نهاد مدرسه آموختن از الگوهای یادگیری دوره های پیشامدرن است؛ این را انسان شناس بلندآوازه جراد دایموند در کتاب “دنیا تا دیروز؛ آنچه از جوامع سنتی می آموزیم” (۱۴۰۰) با بلیغ ترین زبان جذاب نشان می دهد.

🔻با این عینک، عینک یادگیری از منطق و شیوه های یادگیری آیینی، نوروز مدرسه و فضا و رسانه یادگیری است. شرح و تحلیل “مدرسه نوروز ” نیازمند کتابی مستقل است؛ و اینجا سرنخ ها و سرفصل هایی برای چنین کتابی است.

✅ نوروز فراگیرترین فضای جمعی یادگیری برای ایرانیان است. نوروز مدرسه است؛ مدرسه ای که زندگی و درس هایش را می آموزد؛ مدرسه ای که پولی، انتفاعی، اجباری، حکومتی، سلسه مراتبی، تبعیض آمیز، ایدیولوژیک، سوگ زده، مقلّد پرور، هراس آور، مردسالار، جنسیت زده، تحقیرکننده و در خدمت سلطه قشر و گروه خاصی نیست. برخلاف مدارس امروزی ما که ماتم سرا و عزاخانه و پرورش “سوژه سوگوار” است، نوروز مدرسه سور است، مدرسه پرورش “سوژه مسرور”.

🔻زنان، شاعران و هنرمندان مربیان اصلی این مدرسه اند. شاگردان آن مردم اند، از هر قشر و قماش، با هر ویژگی اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی. هدف این مدرسه اعطای مدرک نیست، بلکه اعطای نشان انسانیت، صلح، دوستی و عشق به هستی، زندگی و طبیعت است؛ نشانی که بر دل ها می نشیند و ذهن ها را متوجه ارزش ها و باورهایی می کند که برای انسانی زیستن و بودن ضروری و اجتناب ناپذیرند.

🔻الگوی یادگیری و آموزش در مدرسه نوروز، ” یادگیری شاد”، “یادگیری آزاد”،”یادگیری داوطلبانه”، “یادگیری مشارکتی”، ” یادگیری عملی” و “یادگیری از راه ساختن” است. این آخری از همه موثرتر است. تیم اینگلد در کتاب “ساختن” (۱۳۹۷) نشان می دهد انسان ها از راه ساختن چیزها اندیشیدن را تجربه می کنند و می آموزند.

🔻نوروز ، جشن ساختن است؛ و آباد کردن؛ و پیراستن و آراستن. در انجام این کارها و فرایندهاست که دست ها و پاها، گوش ها، چشم ها و همه وجود ما درگیر می شود، تخیل می کند، به یاد می آورد، نوآور می شود، چیزی را می سازد، چیزهایی را دور می ریزد، ایده ها و دنیاهای تازه ای به ذهنش می رسد، بحث می کند، می شنود، به دیدن جاها می رود، پذیرای دیگران می شود، و صدها کار ریز و درشتی که در نهایت خود را بازآفرینی می کند و می سازد. این “تجربه ساختن” است که منجر به “یادگیری عمیق” می شود.

✅ مدرسه نوروز از اوایل اسفند شروع شده و تقریبا تا اواخر فروردین است. در دو ماه، شاگردان این مدرسه الفبای زندگی را می آموزند تا دوازده ماه با زبان زندگی با خود، جهان و دیگران مراوده و گفتگو کنند؛ زبانی سرشار از طبیعت، دوستی، دگردوستی، زبان هدیه، زبان همزیستی و صلح. دو ماه تمرین توجه کردن و تمرکز بر نیازهای واقعی انسانی: بهداشت، تمیزی، زیبایی، همدلی، تغییر و نو بودگی، بازاندیشی و بازآفرینی، و شادی. مدرسه دو ماهه نوروزی، مدرسه رقص و موسیقی و آواز است؛ رقص و موسیقی که مدارس دیگر از آن بازداشته شده و به حکم حکومت شادی موسیقیایی حرام و جای آن سوگ و عزا می آموزند.

🔻 مدرسه نوروز، مدرسه ای ایرانی است که از تاریخ و تجربه و ذهن انسان و فرهنگ ایرانی برساخت شده است. این است که با جهان بینی و جهان نگری انسان ایرانی سازگاری و همخوانی دارد. همین، موجب می شود شوق یادگیری در این مدرسه همواره گرم و جوشان است و از رموز ماندگاری این مدرسه نیز تطابق آن با ذهن و زبان و ضمیر جمعی ایرانیان است.

🔻در مدرسه نوروز، دانش و بینش و فرهنگ ایرانی که محصول تاریخی چند هزار ساله است آموخته می شود بدون آن که این میراث قاب و قالب موزه ای بگیرد و چون جسد مرده ای مومیایی شده در آید. شاگردان این مدرسه می آموزند چگونه تاریخ را خلاقانه به اکنون معاصر و متجدد خود تبدیل کنند و “تاریخ زنده” را تجربه نمایند. در این مدرسه، شاگردان می توانند و می آموزند که نوروز خود را مطابق زبان، گویش، دین و ویژگی های اجتماعی و فردی شان بازآفرینی و ابداع کنند.

✅ الگوی یادگیری در مدرسه نوروز بر اصول و مبانی استوار است که برخی از آنها را بیان کردم. اگر نظام آموزش و پرورش ما می خواست و بخواهد مدرسه ای خلاق و توانمند در پرورش شهروند بالغ بسازد، مدرسه نوروز سرمشق آرمانی اثربخش آن است.