کتاب نخواهد مرد

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی، با عنوان کتاب نخواهد مرد

🔻۲۰ خرداد ۱۴۰۲

✅ چند روز پیش رفته بودم منزل علی دهباشی، به قول استاد محمدعلی موحد، امیر بخارا. میدان فلسطین است. منزلش مانند وجودش لطف و لطافت فرهیختگی و فرهنگ دارد. منزلش کتابخانه ای است انبوهی از کتاب، آن هم چه کتاب هایی. دو ساعتی آنجا بودم و احساس کردم دهباشی و دهباشی ها انرژی شان را از کتاب ها می گیرند، همین کتاب هایی که از کف تا سقف خانه شان را پوشانده.

🔻از نوجوانی ام جذاب ترین خاطره هایم گوسفندچرانی در صحرا و ور رفتن و بازی با کتابخانه شخصی ام در خانه مان است. ضلع شمالی مهمانخانه مان که “اتاق بزرگ” می گفتیم کمد کوچک کتابخانه ای داشتم که سی چهل جلد کتاب داشت. تقریبا هر روز آنها را از نو می چیدم و تمیز می کردم. عادتم شده بود، عادتی که هنوز ترک نکرده ام و شدیدتر هم شده است. جسم کتاب ها و لمس کردن شان حالم را خوب می کند. کتاب، برایم آرامبخش است. تماشا کردن کتابخانه، برایم حس و حالی دارد که توان بیانش را ندارم. 

✅ کتاب ها دوست داشتنی اند. حتی کتاب نخوان ها هم کتابدوست اند. برخی شیدای کتاب اند، برخی هم کمتر، اما به کتاب احترام می گذارند. قصه فقط جان و محتوای کتاب نیست که ما را مجذوب خود می کند، بل جسم کتاب هم زیبا و زیبنده زندگی آدمی است.

🔻آلیسون هوور بارتلت در کتاب خواندنی اش “جنون کتاب” ( ۱۳۹۹) داستان واقعی یک دزد کتاب یعنی آقای جان گیلکی را می نویسد. گیلکی تمام عمرش صرف به دست آوردن کتاب ها می شود و در این راه خطرها می کند و زندان ها می رود و بسیار سختی ها می کشد. به قول بارتلت “عشق معصومانه به کتاب” داشت و “طلسم کتاب مسحورش کرده بود”. چنان شیفته کتاب بود که پدرش به شوخی به او گفته “وقتی از شکم مادرم بیرون می آمده ام کتابی توی دستم بوده”.

🔻مساله خواندن کتاب ها نبود، “تصاحب کتاب ها هم به او انگیزه می داد”. کتاب ها “خود آرمانی اش بودند”.

🔻بارتلت از جان گیلکی می پرسد چه چیز کتاب ها وسوسه اش می کند؟ جان می گوید:
“کتاب بصری است، به شکل و شمایلش مربوط می شود، وقتی همه شان در قفسه کنار هم می نشینند”.

🔻بارتلت نقل می کند یوجین فیلد در ۱۸۹۶ کتابی با عنوان “ماجراهای عاشقانه ی یک شیدای کتاب “می نویسد و می گوید “کتاب ها حس دارند. … کتاب هایم مرا می شناسند و دوستم دارند. صبح ها تا چشم باز می کنم، کل کتاب هایم مرا می شناسند و دوستم دارند”.

🔻بارتلت می گوید جسم کتاب ها کارهای مهم و جالبی می کنند و “این ها نه اشیایی زیبا” بل “ارتباط ما را با گذشته از طریق حجم و جسمیت خود حفظ کرده اند”.

✅ بله، جسم کتاب ها هم جان و معنایی دارد که مستقل از محتوا و کلمات داخل کتاب است. آلبرتو مانگل کتابی بی نهایت جذاب با عنوان “برچیدن کتابخانه ام” (۱۴۰۱) دارد و توصیف هایی شگفت از کتاب و کتابخانه می دهد از جمله این که “کتابخانه آشیانه خاطرات است”. مانگل قصه ور رفتن و به قول خودش برچیدن کتاب ها و کتابخانه را روایت می کند و حس و حال کتاب بازها در این برچیدن ها را می نویسد. آنها که کرم کتاب اند می دانند ور رفتن با کتابخانه و کتاب ها لذتی حتی بیشتر از کتاب خواندن دارد، هر چند به پای کتاب نوشتن نمی رسد.

🔻امبرتو اکو و ژان کلود کریر در کتاب “از کتاب رهایی نداریم” قصه های شیدایی شان به کتاب را می گویند و فصلی هم با عنوان “کتاب نخواهد مرد” دارند. مشتاقان کتاب خواندن این کتاب را از دست ندهند و ببینند چرا از کتاب رهایی نداریم و کتاب نمی میرد.

✅ قیمت کتاب خیلی گران است و کتاب های الکترونیک هم رونق دارند، اما کتاب چاپی ارزش ها و دلالت های خودش را دارد. کمی از آنها را گفتم. خودتان مابقی اش را می دانید.