پاسخ به نقدهای سخنرانی در “مراسم نکوداشت دکتر مهرمحمدی”:

📝یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی در پاسخ به نقدهای سخنرانی ایشان در “مراسم نکوداشت دکتر مهرمحمدی”:

🔵 ممکن است اشتباه کنم اما…

✅ ۱) سخنرانی ام در آئین نکوداشت جناب آقای دکتر مهرمحمدی، همان طور که ایشان گفته اند «رخدادی شد که گمانش نمی رفت». در فضای شبکه ای شده امروز، این سخنرانی به سرعت فراگیر شد و حتی مرزها را درنوردید. طبیعتا بازخوردهایی را داشت و هشدارها و نقدهایی را شکل داد. از جمله :
دوست و همکار نازنینم جناب آقای دکتر غلامرضا خاکی از این صحبت کرد که برخی همکاران معتقدند که نباید موج پوپولیسم رویکرد نقادانه استادان ما را جهت دهد، جناب آقای دکتر خرسندی طاسکوه همکار دانشگاه پژوه نازنینم نوشتند که مراقب باشیم دچاره عارضه «خودزشت پنداری آکادمیک» نشویم. همان روز در مراسم دوست و همکار صادق و صمیمی ام آقای دکتر صادق زاده هشدار دادند که مبادا «سیاه نمایی» کنیم. همکار دیگرم جناب دکتر میری نوشتند که عالم بلا عمل نباشیم و اگر بنای نقد و بازاندیشی داریم باید از خودمان آغاز کنیم و به گناهان خودمان بیندیشیم که در شکل دادن موقعیت بحرانی کنونی دانشگاه چه نقش هایی داشته ایم. همکارم آقا دکتر آیت میرزایی نیز نوشتند که استادان دانشگاه در تله ساختارها گرفتار شده اند و مسئله را نباید فردگرایانه دید. نهایتا همکار دیگرم جناب آقای دکتر محسن علوی پور بدرستی نوشتند که ریشه بحران علوم و دانشگاه استادان نیستند بلکه بازاری شدن دانش و دانشگاه است. درباره آنها که همسو با سخنرانی من یادداشت هایی نوشتند و اظهار نظر کردند چیزی نمی گویم چرا که آنها همه کسانی هستند که در این موقعیت صدای شان در حال شنیده شدن است. از همه دوستانم که نقد کردند و همه آنها که نوشتند و گفتند صمیمانه تقدیر و تشکر می کنم.

✅ ۲) نگارنده سال هاست که فرهنگ دانشگاهی و خرده فرهنگ استادان و دیگر ابعاد آموزش عالی ایران را می کاوم و نقد می کنم. اما هیچکدام از فعالیت هایم این گونه که این سخنرانی کوتاه بازخورد داشت، جلوه ای در حوزه عمومی پیدا نکرد. نمی دانم در این سخنرانی چه چیزی نهفته بود که چنین انعکاسی داشت. همه نکاتی که در اینجا بیان کردم، پیشتر به نحو دقیق تر و منسجم تر در نوشته ها و سخنرانی هایم، بیان کرده ام. حتی لحن تند من نیز در این زمینه تازگی نداشت. اما با وجود همه اینها، نمی دانم چرا منتقدان و هواداران این سخنرانی درباره مطالب گذشته من تاکنون ساکت بوده اند؟

🔻گمان می کنم تنها چیزی که در این سخنرانی متمایز از تمام سخنرانی ها و نوشته های دیگرم وجود دارد به کاربردن یک عبارت بود که سه بار تکرار شد: خاک بر سر.. اکنون که به آن سخنان گوش می دهم خودم نیز از به کاربردن این عبارت خرسند نیستم. این عبارت در لحظه ای خاص در من جوشید و بر زبانم آمد. اری، این عبارت برآمده از سازوکارهای ضمیر خودآگاه من نبود، بلکه برآمده از موجی احساس من بود که این سالها سخت جریحه دار رنجهای بیشمار اجتماع است. بدون تردید من قصد جسارت و خدای ناکرده اهانت به هیچ شخص خاصی را در سخنرانی ام نداشتم، اما واقعا گویی واقعیت تلخ و تندی در جامعه و نظام دانشگاهی ما وجود دارد که خود را به صورت الفاظ و مفاهیم کاملا غیر دانشگاهی در زبان من نشان داد. گمان می کنم همین بازنمایی این واقعیت تلخ غیر آکادمیک در زبان عامیانه و روزمره، باعث جلب توجه افکار مردم به این سخنرانی شد.

✅ ۳) از این سخن ها گذشته گمان نمی کنم احساسات ما یکسره خالی از دلالت های شناختی عمیق باشند. مارتا نوسبام مشهور به «فیلسوف احساسات» معتقد است«رگه‌هایی از اندیشه‌ورزی در احساسات وجود دارد که شایستۀ دقت فلسفی است. به تعبیر او احساسات «ارگان‌های اندیشندۀ غیرمغزی» ما هستند. احساساتْ درک ما از جهان را تکمیل می‌کنند و در جمع‌بندی‌ای که از زندگی‌ خودمان در دنیا داریم نقشی ایفا می‌کنند که منطق نمی‌تواند جای آن را پر کند. اگرچه قدرتِ تفکر منطقی والاترین موهبتی است که به ما انسان‌ها اعطا شده، اما احساسات است که ما را با جهان پیوند می‌زند.»

🔻گمان می کنم باید گاهی اجازه دهیم بخش غیر خودآگاه ما فعال باشند و بقول سهراب احساس هوایی بخورد. این طور شاید بهتر از ارگان های منطقی و شناختی مان بتوانیم برخی وجوه سرکوب شده زندگی مان را توضیح دهیم.

✅ ۴) امروز کم و بیش همه مردم ایران در جامعه دانشگاهی زیست می کنند و نهاد دانشگاه نقش تعیین کننده ای در سرنوشت فردی و اجتماعی ما دارد. وقتی وارد حوزه عمومی می شویم، اگرچه ایده آل اینست که تا حد ممکن دقیق، سنجیده و بجا بنویسیم و سخن بگوییم، اما از یاد نبریم که حوزه عمومی زبان و علایق و ویژگی های خاص خودش را دارد. اگر به زبان دیگر سخنرانی می کردم، آیا چنین موقعیتی شکل می گرفت که حوزه عمومی اکنون درگیر بحث نظام آموزشی شده است؟ شاید عبارات من تند بود اما یادمان باشد این دانشگاه و دانشگاهیان باید بتوانند با مردم سخن بگویند و گرنه بودنمان چه سود دارد؟

🔻از همه کسانی که به هر دلیلی در جایگاه منتقد دیدگاهی هستند که من و امثال من (دکتر باقری، دکتر فراستخواه، دکتر قانعی راد، دکتر ذاکر صالحی، دکتر عماد افروغ، دکتر خانیکی؛ دکتر مصطفی قادری و دیگران) از آن صحبت می کنیم، می خواهم به جای تکیه بر خطای زبانی نهفته در سخنرانی من، بیایند نشان دهند که چگونه «روح دیدگاه انتقادی» بیان شده، قابل نقد است؟ بیایند برای دفاع از «موضع بدیل» خود، موضعی که دربرابر دیدگاه انتقادی دانشگاه قرار می گیرد، نشان دهند که فضای دانشگاه چگونه در حال حاضر فضایی است سازنده، هویت ساز، خلاق، و پرورش دهنده منش اصیل. من صمیمانه می پذیرم که نباید از الفاظ تند و خارج از نزاکت و ادب برای نقد دانشگاه استفاده می کردم. اما بیایید این جنبه شخصی را از موضوع اصلی بحث جدا کنیم. بیایید با هم درباره موقعیت دانشگاه مان گفتگو کنیم. برای من هیچ آرزویی بالاتر این نیست که دریابم دانشگاه ایرانی حال و روزش خوب است و برداشت های من و امثال من کاملا خطا هستند. کاش چنین باشد.

✅ پایان سخن

🔻من هم مثل هر کسی ممکن است اشتباه کنم و اشتباهات زیادی هم کرده باشم، اما نکته مهم این است که تلاش دارم بحث های دانشگاهی را در حوزه عمومی بحث کنم، البته می دانم که وظیفه من اکنون اینست که پذیرای نقدها باشم و این نقدها را فرصتی برای گفتگوی بیشتر و بازاندیشی های فردی و جمعی بدانم .گمان می کنم لزومی ندارد که بگویم من به دانشگاه تعلق دارم و دانشگاه را نهادی برای ساختن جامعه ایران می دانم و آن را موثرترین و سازنده ترین نهاد می شناسم. اما دانشگاه به تعبیر دوست و استادم آقای دکتر فراستخواه «طرح ناتمام» مدرینته ایرانی است، طرح شکست خورده است. راه تعلق داشتن و دوست داشتن دانشگاه این نیست که برای آن شاعرانه مدح بگوییم و بستاییم، بلکه دانشگاه از راه «انباشت انتقادی دانش» و «همکاری انتقادی» توسعه می یابد. قطعا من در سخنرانی ام اشتباهات زیادی انجام دادم. در آن لحظه کوتاه مجال نبود تا دقیق صحبت کنم. حتی این نکته را که یک سال پیش استخدام قطعی شده ام را بجای دانشیار شدن بیان کردم، عنوان کتاب جان نیکسون را نادقیق نام بردم، توضیح ندادم که منظورم از سواد این نیست که استادان نمی توانند مطالب را روخوانی کنند، (بدیهی است که توانایی روخوانی را دارند)، منظورم از سواد را در همان سخنرانی هم توضیح دادم که «سواد آکادمیک» است.

✅ خودمشت مالی

شنیده ام که مرحوم پاریزی باستانی از اصطلاح خودمشت مالی به جای خود انتقادی استفاده می کرد لذا من تیز بر خود لازم می دانم همینجا از همه استادان و همکاران نازنینم که برای دانشگاه ها و دانشجویان این آب و خاک تلاش می کنند تقدیر کنم و اگر کلامم گزشی سهوی داشت صمیمانه پوزش بخواهم و بگویم همه باید بکوشیم تا دانشگاه بهتری را بسازیم و مسئوولانه با چالش های ساختاری و فردی موجود برخورد کنیم، و من ایمان دارم که در همین فضای موجود هم کم نیستند استادانی که عاشقانه برای دانش و دانشجویان و این سرزمین تلاش و مبارزه می کنند. از همه آنها درس می آموزم و منتظر نقد ها و رهنمودهایشان هستم.