نوروز طبیعی

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی، با عنوان نوروز طبیعی

🔻۱۳ فروردین ۱۴۰۲

✅ نوروز، طبیعی ترین آیین فراگیر و زنده ایرانی است. نوروز، ساخته و پرداخته حکومت ها، ایدیولوژی ها، قشر و گروه خاص و بازار و فناوری نیست. نوروز را طبیعت و تاریخ و فرهنگ ایرانی ساخته است.. از لحظه تولد این آیین تا همین سده اخیر، نوروز تام و تمام حول طبیعت و تاریخ و فرهنگ بود؛ اما با تکوین و توسعه تجدد، و زایش ملت_  دولت مدرن، حکومت ها و فناوری ها و بازار نیز در ساخت و پرداخت نوروز و کم و کیف آن اثرگذار شدند.

🔻فرایندهای رسانه ای و مجازی شدن، شکل های نوین “نوروز رسانه ای” و “نوروز مجازی” را آفریدند؛ و گسترش بازار و سرمایه داری، “نوروز کالایی” و  “نوروز مصرفی” را خلق کردند؛  و حکومت ها نیز کوشیده اند “نوروز ایدیولوژیک” خود حول ملی گرایی و اسلام گرایی را ترویج کنند. اما طبیعت در همه حال هسته اصلی نوروز باقی مانده و جایگاهش در سامانه نوروزی اگرچه تغییرات معنایی داشته اما سست نشده است. علت این استحکام، هستی نوروز و جهان بینی طبیعی و طبیعت گرای آن است.

🔻نوروز زاده و پروده دین نیست که در زادروز مرگ یا تولد رهبری دینی سامان گرفته باشد و درباره صحت و اعتبار آن میان حامیان و مخالفان و رقیبان آن دین مناقشه افکند.همچنین نوروز حاصل رخدادی سیاسی یا اجتماعی نیست؛ که اگر چنین بود بر سر آن جدال ها بود و ناگزیر یا میمرد یا اگر می ماند محدود به حامیان آن رخداد می شد.

🔻نوروز، جشن روز و روزگار نو است، جشن زمان، زمان طبیعی و تولد بهار. این که عقلانیت و خردمندی ایرانی چنین بنای عقلانی مستحکمی ساخته که بی گزند و خلل ناپذیر است، هم تحسین برانگیز و هم راهگشای فهم جهان بینی است که بر یکپارچگی انسان و طبیعت استوار است. طبیعت گرایی نوروز  و خرد طبیعی آن تنها در لحظه وقوع بهاری ان محدود نیست؛ همه نمادها و رمزگان نوروزی با عناصر طبیعی آتش، خاک، آب و هوا گره خورده و درامیخته است.

✅ انسان گرایی نوروز نیز پاره ای از روح طبیعت گرای آن است. انسان در جهان بینی نوروزی نه فراتر و نه فروتر از طبیعت است. ستایش و احترام آب و آتش و باد نوروزی، بیان و اذعان انسان به منزلت والای طبیعت در جهان هستی و پیوستگی و یکپارچگی انسان با اوست. این شیوه تفکر امروزه “بوم شناسی ژرف” نامیده می شود. شارح اصلی آن آرنه نیس فیلسوف نروژی است. نیس در کتاب “بوم شناسی، اجتماع و سبک زندگی” (نیس ۱۳۹۹) زوایای گوناگون این جهان بینی را شرح می دهد. نیس معتقد است:

🔻۱) شکوفایی زندگی انسان و غیرانسان روی زمین ارزش ذاتی دارد.

🔻۲) غنا و تنوع اشکال زندگی به خودی خود ارزشمند است و به شکوفایی زندگی انسان و غیرانسان یاری می رساند.

🔻۳) انسان هیچ حقی برای کاستن از این غنا ندارند.

🔻۴) مداخله کنونی انسان در زندگی جهان غیرانسانی بیش از اندازه است و..

🔻۵) شکوفایی زندگی و فرهنگ های انسانی در گرو کاهش اساسی انسان ها روی زمین است. شکوفایی زندگی غیرانسانی نیز در گرو کاهش جمعیت انسانی است.

🔻۶) تغییرات اساسی برای بهبود شرایط زندگی مستلزم تغییر در سیاست هاست.
و دو اصل دیگر که بر تغییر ایدیولوژیک در زمینه درک کیفیت زندگی و ارزش های ذاتی؛ و مسوولیت جمعی همه برای تحقق این اصول است (نیس ۱۳۹۹: ۶۴).

✅ بنیان فلسفه بوم شناسی ژرف و اصول هشتگانه اش را می توان با تفسیر و تحلیل جهان بینی نوروزی هماهنگ دید. نوروز شیوه ای از فهم پیوند ژرف محیط و هستی و طبیعت با انسان است که شامل همه ی جنبه های سبک یا شیوه ی زندگی می شود. این که ایرانیان طی چندین هزار سال، روزی (سیزده بدر) را برای تکریم اختصاص داده و آیینی باشکوه برای ملاقات گیاهان ابداع کرده اند و باورها و نمادهایی غنی و سرشار از معانی برای پیوند انسان و طبیعت خلق کرده اند، نه تنها بیان کننده پیوند دیرین انسان و طبیعت، بلکه چشم اندازی برای امروز و آینده زندگی ما در هستی است.