سلبریتی دانشگاهی چیست؟

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی، با عنوان سلبریتی دانشگاهی چیست؟

🔻۳۰ شهریور ۱۴۰۲

✅ ورزشکاران، بازیگران، موسیقیدانان و هنرمندان محبوب و مشهور را سلبریتی می نامند. مدتی است به دانشگاهیان محبوب و مشهور هم سلبریتی می گویند. سلبریتی دانشگاهی، نقیضه و کنایه هم هست.  دانشگاهی اصیل عامه پسند نمی شود. اما دانشگاهیان اصیلی را که به دلیل خدمات و کنشگری و مسئولیت پذیری شان، محبوب شدند چه بنامیم؟

🔻پاسخم اینست: گونه آرمانی انسان دانشگاهی مسئول، “روشنفکر دانشگاهی” است؛ کسی که خلاقانه، شجانه، نقادانه، صادقانه و مسئولانه می اندیشد و سخن می آفریند و در حوزه عمومی مشارکت می کند و در عین حال به اصول و اسلوب علم و دانشگاه هم وفادار است و مستدل و منطقی و واقع گراست.

🔻 روشنفکر دانشگاهی با “روشنفکر عمومی ایدئوژیک” متفاوت است. روشنفکر عمومی تعهدی به علم و دانشگاه ندارد و صرفا پاسخگوی آرمان های ایدئوژیک و سیاسی و حزبی چپ یا راستش می باشد.

✅اما روشنفکر دانشگاهی نقیضه ای گریبانش را می گیرد. کنش روشنفکرانه اش پای او را لاجرم به حوزه عمومی می کشاند و عده ای خواهی نخواهی حامی و هوادارش می شوند. اینجاست که مخالفانش او را متهم به سلبریتی شدن می کنند. اگر هم کنش روشنفکرانه اش را کنار بگذارد، خب دیگر روشنفکر دانشگاهی نیست.

🔻آواتار و سلبریتی دانشگاهی، طعنه ای است تند و خوارکننده که ابتدا مخالفان پسامدرن ها به آلن بدیو، ژیژک، رولان بارت و فوکو و امثال ایشان زدند. مراد مخالفان این بود که شهرت و محبوبیت پسامدرن ها ناشی از حرف های هیجانی و مردم پسندشان است، نه اندیشه ای اصیل و سنجیده.

🔻در ایران هم طعنه سلبریتی دانشگاهی با ظهور شبکه های اجتماعی و حضور برخی دانشگاهیان در این شبکه ها رایج شده است. البته برخی کاربران، این مفهوم را با دلالت مثبت و به شخصیت دانشگاهی محبوب به کار می برند، ولی برخی هم به نقیضه نهفته در این مفهوم توجه دارند و آن را به معنای خوارکننده و طعنه آمیزش در نظر دارند.

🔻برای مثال، نجاتی حسینی همکار فرهیخته ام گفته اند سلبریتی شدن دانشگاهیان و حوزویان ” فاجعه است”، و “مانع از انجام مسئولیت روشنگری انتقادی راهبردی است” .

✅ “انسان دانشگاهی روشنگر” ناگزیر از حضور موثر در حوزه عمومی است؛ چه، لازمه روشنگری سخن خلاقانه و ناقدانه نافذ و نافع گفتن برای همگان است. این گونه سخن هم تنها از دل برمی آید و لاجرم بر دل ها هم می نشنید. دل های حقیقت جو و پرسشگر و شورمند و مسئول، چنین سخنگویی را به جان دوست می دارند.

🔻بله، روشنفکر دانشگاهی بایسته است همان قدر که به نفوذ و اثرگذاری اش در حوزه عمومی و کنش روشنفکرانه اش متعهد است، به هویت دانشگاهی اش هم وفادار باشد و بماند. این یادآوری مهم و ضروری است.

🔻اما، روشنفکر دانشگاهی را نمی توان سلبریتی و آواتار نامید. حسن شهرت او به خاطر شهامت، خلاقیت، مسئولیت پذیری و حقیقت جویی اوست نه حرف های دم دست عامه پسند یا تهییج هیجانات کوچه بازاری.

✅ فاجعه دانشگاهی در ایران این نیست که روشنفکران دانشگاهی سلبریتی شده اند، بل فاجعه آنجایی است که اکثریت دانشگاهیان منزوی شده اند و نمی توانند و نمی گذارند در حوزه عمومی مشارکت کنند.

🔻این را هم به خاطر بسپاریم پسامدرن هایی مثل رولان بارت و بدیو و ژیژک و فوکو که آن ها را که سلبریتی و آواتار می نامند، ده و صدها میلیون مخاطب و هوادار جهانی دارند. در ایران هنوز در این مقیاس روشنفکر دانشگاهی هم نداریم.