دکتر سید بیوک محمدی دانشمندی گمنام

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی با عنوان دکتر سید بیوک محمدی دانشمندی گمنام

🔻 دوازده اسفند ۹۹

✅ یکی از ناشناخته های بزرگ ایران معاصر، دانشمندان آن است؛ به ویژه دانشمندان رشته های علوم انسانی و اجتماعی. در رشته های علوم طبیعی، علوم پایه و مهندسی کم و بیش اگر محقق و دانشمندی موفق به ایفای نقش علمی و دانشگاهی خود شود، دیر یا زود جامعه از آن آگاه می شود. اما در رشته های گوناگون علوم انسانی و اجتماعی این گونه نیست.

✅ اگرچه ما در زمینه توسعه علمی علوم انسانی و اجتماعی چندان که باید و شاید دستاوردهای درخشانی در سطح جهانی نداریم، اما در سطح ملی می توان بسیاری از محققان پرکار و خدمتگزار را دید که بی صدا و بی نام و نان سالیان متمادی زحمت کشیده و نوشته ها و خدمات ارزشمند و ماندگار انجام داده اند.

🔻یکی از این گمنامان، دکتر سید بیوک محمدی است. او در ۱۳۲۵ در تبریز متولد شد و در ۱۳۴۸ به آمریکا رفت و در آنجا لیسانس و فوق لیسانس روان شناسی و جامعه شناسی گرفت و سپس در با اخذ دکتری جامعه شناسی در سال ۱۳۶۲ به ایران بازگشت. او تمام عمر خود استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بود و در ۱۳۹۸ با درجه استاد تمام (پروفسوری) بازنشست شد. محمدی در عین حال در دانشگاه های تهران، علامه طباطبایی و سایر دانشگاه ها تدریس هم می کرد.

✅ درباره او و خدمات علمی و آموزشی اش بسیار بسیار سخن باید گفت. همسرم در سال های ۱۳۶۸ دانشجوی او بود و درس زبان انگلیسی را با او گذراند. من ابتدا از طریق همسرم با او آشنا شدم. برایم می گفت استاد زبان انگلیسی ما مردی است که انگلیسی را با لهجه آمریکایی و تسلط کامل تدریس می کند و برای دانشجویانش معلمی تمام عیار است. بعدها در سال ۱۳۷۳ که به دانشگاه علامه طباطبایی رفتم محمدی را هم گاه و بی گاه ملاقات می کردم.

🔻برای تدریس به دانشکده علوم اجتماعی می آمد و سری هم به من می زد. از همان موقع شوق و شور تحسین برانگیز او در زمینه دانش و معلمی را می دیدم. او در گفت و گوهایش بسیار صمیمی و مهربان و در عین حال دقیق و سخاوتمند بود. همیشه از طرح های پژوهشی اش صحبت می کرد و تعهدش به دقت و سخت کوشی و روشمندی در پژوهش.

✅ در سال ۱۳۹۳ وقتی قرار شد از دانشگاه علامه طباطبایی به پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بیایم، یکی از انگیزه هایم همنشینی و مصاحبت با محمدی بود. او هم از آمدنم به پژوهشگاه صمیمانه خوشحال و حتی ذوق زده بود. این تعبیر (ذوق زده) از خود اوست. من و محمدی هم اتاقی شدیم. در یک اتاق، کنار پنجره، میزهای مان روبروی هم بود. منش خاصی داشت و کاملا شبیه دانشمند بود.

🔻هر روز صبح ساعت هفت و نیم در اتاق کارش بود. بیسکویت، خرما و قند و چایش همیشه آماده و تسبیحی هم داشت. چند قفسه پر از کتاب های انگلیسی دور و برش بود. معمولا با صدای بلند صحبت می کرد و شروع سخنش همراه با شوخی و خنده و خندان بود. هر هفته یک نقل قول یا جمله قصار از دانشمندان و ادبا انتخاب می کرد و آن را تایپ و بر روی دیوار اتاق یا کریدور جلو اتاقش می گذاشت.

🔻حافظه اش انباشته از اشعار کلاسیک بود و به هر مناسبتی شعرهایی شنیدنی و بس شیرین روایت می کرد. برتراند راسل را سرمشق و الگوی علمی و فکری اش می دانست. همیشه با شوق زیادی از راسل برایم سخن می گفت.

✅ اولین نوشته ای که از محمدی خواندم کتاب «پژوهش فرهنگی: مردم نگاری در جوامع پیچیده» نوشته اسپردلی و مک کوردی بود که محمدی آن را در ۱۳۷۲ ترجمه کرد. این کتاب کلاسیک همچنان بهترین راهنمای انجام مردم نگاری است. نثری ساده و آموزشی دارد و ساختاری دقیق و منسجم. محمدی در ۱۳۸۷ «درآمدی بر روش تحقیق کیفی» را نوشت که باید آن را بهترین راهنمای ساده آموزش تحقیق کیفی به زبان فارسی دانست که بسیار موجز و فشرده است.

🔻محمدی کوتاه نویس است. همه کتاب هایش فشرده، دقیق و منسجم اند. خودش می گوید «عادت ندارم کتاب قطور و حجیم بنویسم». محمدی به پژوهش تجربی علاقه مند و بسیار وفادار است. همه نوشته هایش حاصل تحقیقات تجربی نظامند و روشمند است. کتاب «زن ذلیل» (۱۳۸۸) چند بار تجدید چاپ شده و بیش از کتاب های دیگرش شناخته است. شاید عبارت «زن ذلیل» توجه افکار عمومی را جلب کرده است.

🔻محمدی به دلیل تحصیلاتش در روان شناسی و روان شناسی اجتماعی به مباحث روان شناسی و روان کاوی بسیار علاقه دارد. کتاب «خودت را بشناس» (۱۳۹۵) بی نهایت خواندنی است. معمولا قبل از انتشار کتاب هایش را می دهد به همکاران بخوانند. یکی از کسانی که قبل از چاپ نوشته های محمدی را می خواند من هستم.

✅ محمدی در زمینه خانواده، مسائل اجتماعی و مباحث ازدواج و همسری تحقیقات پرشمار و ماندگاری کرده است. برخی از آن ها هنوز چاپ نشده اند. او درباره «حریم خصوصی»، «روابط قدرت میان همسران»، «تنهایی» و «طلاق» و بسیاری موضوعات دیگر پژوهش های تجربی ارزشمندی انجام داده است. کتابی هم با عنوان «زندگی ایرانیان در کانادا» (۱۳۸۰) دارد که بسیار خواندنی است.

🔻محمدی روش شناس دقیقی است و به ویژه در زمینه «روش نظریه مبنایی» بسیار متبحر و متخصص است. او برای اولین بار کتاب های گلیزر و اشتراوس را به فارسی ترجمه کرد. اما اهمیت محمدی در این زمینه این است که در ایران بهترین تحقیقات نظریه مبنایی را او انجام داده است.

✅ محمدی دانشمندی گمنام است و میلی هم برای کسب شهرت ندارد. منش و مشی تحقیقاتی و توانایی های علمی و اخلاقی او ستودنی است. از جمله دانشگاهیانی است که همنشینی با او حس غرور و افتخار را نصیب انسان می کند. از سخنان او می توان آموخت. او یک آذربایجانی است که با لذت و افتخار ترکی سخن می گوید اما نه تنها پان ترکیست نیست بلکه منتقد آن است.

🔻محمدی ایران را دوست دارد و آن را می ستاید. مردی فرهیخته است که از نوشته ها و منش او می توان این را شناخت. کاش در این سال ها که در پژوهشگاه حضور منظم داشت و او را ملاقات می کردم، عبارت های قصار و توصیه های شنیدی و ماندگارش را در دفتری نوشته بودم. باور کنید کتابی خواندنی و ماندگار می شد.

✅ محمدی اکنون ساکن تبریز است و در این روزهای کرونایی گاه و بی گاه تلفنی با او صحبت می کنم. همچنان می خواند و می نویسد. یکی از یادگارهای مهم محمدی برای من کتاب هایی است که تأکید کرد حتما بخوانم. او کتاب «انسان در جستجوی معنا» اثر دکتر فرانکل به من معرفی کرد. خواندن این کتاب در زندگی ام لحظه مهمی بود.

🔻محمدی می گوید برای رسیدن به رشد و بالندگی، در خودتان تأمل کنید و نقاط قوت و ضعف تان را بنویسید. روزی خودش این کار را کرد. او بسیار صادق و بی ریا نوشته بود. کتاب «خودت را بشناس» براساس همین نگاه اوست. امیدوارم سالیان سال زنده و سلامت باشد و بتوانم از او بیاموزم و بیاموزیم.