حق خواندن

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی، با عنوان حق خواندن

🔹۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۴

✅ چهارشنبه هفدهم اردیبهشت (۱۴۰۴) در اولین روز نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در باب “کتابخوانی در ایران” سخنرانی کردم. یکی از صحبت‌هایم “حق خواندن” بود.

🔻سخنم این بود که مطالعه کردن و خواندن تنها برای رشد آگاهی یا سرگرمی و لذت نیست، بلکه ضرورتی حیاتی برای سلامت مغز و اعصاب آدمی است. استنادم در این زمینه به پژوهش‌های علمی پروفسور ماریان ولف در کتاب “آهسته بشتاب” (۱۴۰۳) بود. او متخصص علوم شناختی و اعصاب در زمینه خواندن و مسئله خوانش‌پریشی است. ولف نشان می‌دهد کسانی که تجربه “خواندن ژرف” ندارند با بیماری “توجه ناقص” و از دست دادن توان تمرکز و فراموشی و حواس‌پرتی روبرو می‌شوند.

🔻همان طور که هوای سالم، تغذیه، امنیت و بسیاری چیزهای دیگر، جزو حقوق بشرند، خواندن هم با این استدلال پروفسور ولف جزو حقوق انسان است، زیرا با نخواندن سلامت و بقای ما دچار مخاطره جدی می‌شود.

🔻عوامل زیادی امروزه ما را از حق خواندن محروم می‌سازند. در سخنرانی‌ام بیان کردم که گسترش فضای مجازی، ناکارآمدی نظام مدرسه‌ای و نظام آموزش عالی، گسترش بی‌سوادی و ناخوانایی و نانویسایی، بصری شدن و سیطره فرهنگ شفاهی از جمله موانع ما در رسیدن به حق خواندن هستند.

🔻اما ایدیولوژیک بودن و شدن سیاست و حکمرانی کتاب هم از موانع مهم عدم دسترسی مردم به حق خواندن است. در سخنرانی‌ام نشان دادم حکومت از طریق سانسور و ممیزی کتاب، اعتماد جامعه به نشر و کتاب را خدشه‌دار کرده است.

🔻همچنین تخصیص عمده بودجه و توان حکمرانی برای ترویج کتاب‌های ایدیولوژیک و گفتمان رسمی، موجب دلزدگی و کم‌اعتبار شدن رسانه کتاب در جامعه شده است.

🔻گرچه حکومت برای ترویج کتاب سیاستگذاری می‌کند، اما به طور متناقضی همزمان موانع بزرگی در راه حق خواندن برای شهروندان هم به وجود آورده است. نهاد مدرسه و سیاست آموزش عمومی حاکم نتوانسته و نمی‌تواند سواد پایه و امکان خوانایی و نویسایی شهروندان را تحقق بخشد. اینها ملاحظاتی است که در کتاب‌هایم “الفبای زندگی” (۱۴۰۳) و “مسئله مدرسه”(۱۴۰۱) هم به تفصیل شرح داده‌ام.

🔻در سخنرانی‌ام گفتم برای دفاع از سلامت مردم و ارتقای آن ما محتاج جنبش مطالبه‌گری حق خواندن هستیم و باید سیاست کتاب و سیاست آموزشی رسمی را به خاطر ناتوانی در تحقق حق خواندن و حتی تجاوز به حقوق خوانایی و نویسایی شهروندان به چالش بکشیم و خواهان پایان دادن به سیاست سانسور و ایدیولوژیک کردن خواندن در جامعه ایران شویم.

✅ خواندن حق همه است. حکومت موظف به تامین این حق و برطرف کردن موانع آن است. همان طور که امنیت و هوای پاک و ….حق همگان است.