استیضاح یا استیفا؟

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی، با عنوان استیضاح یا استیفا؟

🔻۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۳

✅ هفته یا روز معلم آیین رسمی گرامیداشت معلمان است، اما مناقشه انگیز شده و برخی از آن نه تنها استقبال نمی کنند بل آن را نکوهش و سرزنش معلمان می دانند و می بینند.

🔻این مناقشه درباره سایر آیین های رسمی بزرگداشت ها مثل روز کارگر، روز زن، روز پرستار و … هم وجود دارد. 

🔻چرا؟ چرا معلمان و کارگران و زنان و دیگران از گرامیداشت خودشان استقبال نمی کنند؟

✅ بحث ها و مناقشه ها فراوان و شرح آنها تکرار مکرارت است. همه می دانیم قضیه کجایش می لنگد. شما نمی دانید؟ مطمینم می دانید. می دانید که این آیین ها چیزی بر منزلت مادی و معنوی معلمان و دیگران نمی افزاید و مساله های معلمان با این آیین ها تغییری نمی کند.

🔻همین یک دلیل کافی است که معلمان عطای این آیین را به لقایش ببخشند. اما قضیه کمی پیچیده تر از این است. حرف مخالفت با این آیین ها فقط برای این نیست که خیری از هفته ی معلم و آیین های مشابه اش نمی بینند؛ حرف مهم تر آنها این است که جناب حکومت ما را به خیر تو امید نیست، شر مرسان.

🔻خب،  این نکته ای است که کم تر به نحو واضح بیان شده یا می شود ولی دلالت های ضمنی مهم مناقشه انگیزی در آیین است. معلمان در صورتی از این آیین گرامیداشت شان به گرمی استقبال می کنند که این آیین در جهت استیفای حقوق آنها باشد. این حقوق هم شامل حقوق مادی آنهاست هم حقوق منزلتی و حرفه ای و معنوی شان.

🔻اما در عمل این آیین چه می کند؟ پاسخ آن را از زبان لویی آلتوسر می گویم. آلتوسر در مقاله مشهورش ” ایدیولوژی و دستگاه های ایدیولوژیک دولت” ( که مشهورترین و به قول مجید مددی مهم ترین نوشته آلتوسر است) استدلال می کند که “استیضاح کردن” از سازکارهای اصلی حکومت ها برای تثبیت و توسعه و تداوم  ایدیولوژی شان است.

✅ فراخواندن یا استیضاح چیست؟ آلتوسر مثال ساده ای می زند. وقتی پلیس در خیابان شهروندی را خطاب قرار می دهد و می گوید ” آهای با تو هستم!” مصداق فراخوان است. ایدیولوژی حاکم همین کار را در زندگی روزمره از طریق آیین های رسمی انجام می دهد تا شهروندان را به انقیاد خود در آورد.

🔻استیضاح چگونه انجام می شود؟ بسیار راه و روش روشنی دارد. از سویی معلمان را منزلت معلمی می دهد و آنها را سوژه معلم می سازد. از سوی دیگر، طی آیین هایی مثل هفته معلم، معلمان را فرامی خواند و خطاب قرار می دهد و “بایدهای ایدیولوژیکش” را از طریق رسانه ها و مطبوعات و مدارس به منزله بایدهای مسلم پنداشته شده، اجتناب ناپذیر، اخلاقی و حتی علمی به گوش آنها و جامعه می خواند.

🔻معلم خوب کسی است که به این فراخون گوش جان می سپارد و می کوشد به آنها عمل کند؛ و معلم بد نقطه مقابل آن است.

🔻در هفته ی معلم رسانه های رسمی انبوهی از گفتارها تولید می کنند که الگوی آرمانی معلم را نشان دهند و مقام و منزلتی مقدس و ملکوتی برای معلم برمی سازند. این گونه پیامبرانه جلوه گر کردن معلم، همان فراخوان یا استیضاح ایدیولوژیک است که می کوشد معلمان را فرمانبر و تابع ایدیولوژی حاکم سازد. انتخاب ۱۲ اردیبهشت روز شهادت آیت الله مطهری ایدیولوگ انقلاب هم نماد گفتمان استیضاح است.

🔻در مقابل، معلمان کنشگر نمادشان را شهید دکتر ابولحسن خانعلی می دانند که در چنین روزی در پیش از انقلاب برای استیفای حقوق معلمان شهید شد.

✅ در هفته ی معلم دو گفتمان رقیب، گفتمان استیفا و گفتمان استیضاح، در حوزه عمومی گفتارهای خود را تولید می کنند. مدافعان استیضاح، آرمان پردازی های ایدیولوژیک حاکم را با رتوریک خاص دینی و تبلیغی جار می زنند و معلمان کنشگر برای استیفای حقوق خود به افشای سازوکارهای سلطه و انقیاد می پردازند.

🔻کدام گفتمان پیروزند؟
پاسخ: گفتمان استیفا در سال های اخیر صدای رساتری در حوزه عمومی پیدا کرده است، اما این صدا گوش شنوایی در نظام سیاسی و آموزشی ندارد.

🔻گفتمان استیضاح با شدت و قدرت بیشتری راه گذشته اش را می پیماید، اما دستش برای بسیاری از معلمان رو شده و حنایش دیگر رنگی ندارد.