نوروز پویا

📝 یادداشت دکتر نعمت الله فاضلی، با عنوان نوروز پویا

🔻۱۳ فروردین ۱۴۰۲

✅ نوروز نه تنها ماندگارترین و دیرپاترین آیین دیرین ایرانی است، بلکه منعطف ترین و پویاترین آیین هاست. از رمزها و رازهای ماندگاریش یکی هم سیالیت و آبگونگی آنست. نوروز با “شکل های زندگی” گوناگون سازگار شده است. از پنج هزار سال پیش تا امروز، نوروزیان (مردمان نوروزی) در سرزمین های وسیع با زبان ها، گویش ها، دین ها، قوم ها، نژادها، اقتصادها، فناوری ها، رسم ها و آیین های متضاد و مختلف و بی شمار، نوروز را پاس داشته و اجرا کرده و می کنند.

🔻نوروز شگفت انگیز توانسته با “شیوه های زیست” مادها گرفته تا امپراطوری هخامنشی، اشکانی و ساسانی، و از تمدن اسلامی گرفته تا روزگار مردمان مدرن و پست مدرن شهری و کلانشهری امروز، از اقتصادهای ابتدایی، کوچرو، کشاورز و دامپرور گرفته تا اقتصادهای صنعتی و مابعدصنعتی سازگار شود. حاصل این سازگاری حیرت زا، زایش نوروزهای قبیله ای، عشایری، روستایی، شهری و کلانشهری است.

🔻نوروز پژوهان و محققان فرهنگ مردم، هزاران مقاله، گزارش، کتاب، فیلم، عکس و روایت از اقیانوس بی کران آیین های نوروزی گردآورده و تهیه کرده اند. این مستندات نه تنها تنوع نوروزها در قلمروها و زمان های متعدد چند هزار ساله را نشان می دهند؛ بلکه حکایت از تنوع زنده نوروزها در جهان امروز نیز می کنند.

✅ نوروز پا به پای تحولات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و تحولات علم و فناوری و حتی دگردیسی های جغرافیایی و اقلیمی و طبیعی متحول می شود و متناسب با نیازها و نهادها و نمادهای هر دوره و هر شرایط اقلیمی و قلمرو و قومی، رنگ و روی همان موقعیت را می گیرد. نوروز را مردمان تعریف می کنند و متناسب سلیقه و سبک و سیاق اندیشه، احساس و ذائقه و زیبایی شناسی شان به نوروز جهت، شکل و معنا می دهند.

🔻زنان، شاعران و هنرمندان در مقام منادیان و مروجان اصلی نوروز، هشیارانه و هوشمندانه، خلاقانه و متناسب “سیاست زندگی”، “سیاست سور” و “سیاست طبیعت”، زیباترین و ظریف ترین نمادها و نشانه های نوروزی را در کالبد و جان این آیین می تنند.

✅ نوروز بر اصول کلی و جهان بینی شش گانه اش، یعنی ۱) اصل شادی، ۲) اصل همبستگی با طبیعت، ۳) اصل دوستی و صلح، ۴) اصل زیبادوستی و زیباگرایی، ۵) اصل اعتدال گرایی و پرهیز از افراط و تفریط؛ و مهمتر از همه ۶) اصل پاسداشت مقام انسان و انسان ورزی، پابرجا و ثابت مانده است؛ اما این اصول را به عهده ی نوروزیان می گذارد تا خود متناسب با مقتضیات و نیازها و واقعیت های شان این اصول را اجرا و عملی کنند.

🔻نوروز به اصول ششگانه اش همیشه وفادار و پایبند مانده، اما قابلیت و ظرفیتش برای پویایی و انعطاف را نیز همواره توسعه داده است؛ چنان که می توان این پویایی و انعطاف پذیری را پاره ای از اصول آن دانست. آبگونگی نوروز چنان است که در هر جام و جامعه ای ریخته شود به شکل آن می شود. این است که زرتشتیان و مسلمانان و مسیحیان و یهودیان و دراویش و بهاییان و بی دینان می توانند از این جام آبگون بنوشند و سرمست شادی، صلح، همبستگی، زیبایی و طبیعت شوند بدون احساس رنجیدگی یا تضاد و تعارض.

🔻 نوروز پویاست و پر و بالی گشوده دارد و بر بام خیال و تخیل هر دینی نشسته و در خانه و کاشانه زرتشتی ها، مسلمان ها، مسیحی ها و یهودی ها و بی دین ها جا و مقامی ارزشمند دارد بی آن که رنگ تعلق هیچ دین و بی دینی بگیرد. از رازهای پویایی نوروز همین فرادینی بودن ماهیت و جوهره آنست.

🔻اصول شش گانه نوروز، فطرت یا جوهره انسانی و سرشت طبیعی انسان است. همین است که مقاومت در برابر نوروز را در نهایت ناممکن می سازد و نوروز ستیزان و نوروزگریزان را پس می زند و به پستوی پستی ها و پلشتی ها می راند.

✅ از شگفتی های نوروز این است که در جهان مدرن و پست مدرن، که جهان حکومت های تمامیت خواه و اقتدارگرا و متصلب و حتی گاه متحجر است، نه تنها و هیچ گاه تبدیل به آیینی تمامیت خواه و متصلب و متحجر نشده است، بلکه در بسیاری سرزمین های نوروزی، “راهبرد فرهنگی مقاومت مدنی” ملت ها و گروه ها دربرابر تمامیت خواهی، اقتدارطلبی و استبداد دینی و دنیوی گردیده است.

🔻نوروز پویاست، و این پویایی و انعطاف ریشه در تارو پود حریری دارد که بر تن نوروز تنیده شده است. حریر نوروزی از جنس خشونت، امر و نهی حقوقی، دستورات حکومتی، بهشت و دوزخ دینی، اجبارهای محتسبانه و مقتصدانه نیست؛ چه اگر چنین بود، حریر نبود؛ بلکه از جنس لطیف ترین معانی و نمادها و نشانه های شاعرانه و زیبایی شناسانه و اخلاقی و عقلانی است که نوع بشر به آن ها محتاج و مفتخر است.

🔻 از رمزها و ظرفیت های آبگونگی و انعطاف پذیری نوروز یکی هم زادگی آن است. نوروز جشن زادگی و زایش طبیعت است. همین، آن را بالفعل برای زاده شدن های مکرر و معنادار مهیا و مستعد کرده است. نوروز، هم تغییر می دهد هم متناسب سال و حال نو تغییر می کند.

✅ پویایی نوروز از دموکراتیک بودن و پیوستگی ذاتی اش با خرد جمعی نیز ریشه می گیرد. نوروز را فرقه و گروه معینی از مردم بر ملت و ملت های نوروزی تحمیل نمی کند. قواعد و سازوکار این آیین از توافق خردمندانه جمعی همگان برمی خیزد. مردم نوروزی می توانند آزادانه این آیین را اجرا کنند یا نکنند؛ یا پاره هایی از آن را بپذیرند یا نپذیرند؛ نوروزیان برای زیرپا گذاشتن یا اجرا نکردن همه یا پاره هایی از این آیبن مجازات، تحقیر و توبیخ نمی شوند. نوروز داوطلبانه ترین آیین ایرانی است. همین، موجب پویایی و آبگونگی آن شده است؛ چه این که نوروزیان مجازند به میل خود نوروز را به هر شکل و شمایل دلخواه شان درآورند.